Ventileren is een must voor een gezond binnenklimaat bij nieuwbouw én renovatie. Maar hoe begin je eraan? Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten? En wat mag je vooral niet doen? Wij vroegen het aan acht specialisten tijdens ons Grote Ventilatiedebat. Resultaat: 10 ultieme ventilatiegeboden!
1. Ventileer voor je gezondheid
“Ventileren doe je voor je gezondheid, niet om E-peilpunten te scoren”, zegt Luc Dedeyne, architect en ventilatiespecialist voor Bouwunie. Yves Lambert van Renson beaamt: “Bouwheren weten onvoldoende waarom ze ventileren, terwijl recente studies het belang duidelijk aantonen.”
“VITO heeft bij het Renovair-onderzoek uit 2014 in niet-geventileerde woningen zes maanden na de verbouwingswerken maximale formaldehydewaardes (kankerverwekkende stof die vrijkomt uit lijmen, bouwplaten en bouwmaterialen, red.) gemeten waaraan je volgens de Wereldgezondheidsorganisatie maar een halfuur mag blootgesteld worden!”
Bacteriële infecties
Toch menen mensen soms het omgekeerde: dat ventileren nefast is voor de luchtkwaliteit. Denk aan de verhalen over bacteriële infecties bij slecht onderhouden balansventilatie.
“We mogen die discussie niet uit de weg gaan”, zegt Hendrik Daem, woordvoerder van vakorganisatie Ventibel. “Maar onderzoek toont aan dat, alhoewel er wetenschappelijk altijd een risico is, er in de praktijk nooit verontreiniging is door ventilatie. En dat de lucht in huis altijd gezonder is mét dan zónder ventilatie."
Er zijn nog steeds architecten die klanten angst aanjagen voor mechanische ventilatie, onder meer vanwege het risico op luchtverontreiniging. “In elke beroepsgroep heb je 20 % die er niets van kent”, lacht Luc Dedeyne. “De meeste aannemers en architecten zijn helemaal mee.”
Cowboyverhalen
“Over ventilatie doen tal van cowboyverhalen de ronde”, zegt Roel Van den Eynde, marketingmanager van Easykit. “Dat er een mistral door je woonkamer waait met ventilatiesysteem D. Of dat je nooit meer je ramen en deuren mag openen. Klopt allemaal niets van! Maar mensen zitten er wel mee in hun hoofd. Ik zou zeggen: gebruik je gezond verstand.”
2. Zorg voor een goed ontwerp
Of je tevreden bent van je ventilatiesysteem hangt af van drie factoren, weet Yves Lambert: “Het ontwerp, de plaatsing en een correct onderhoud.”
Kwaliteitskader voor ventilatie
In Vlaanderen moet je voor bouwaanvragen voor nieuwbouw en ingrijpende energetische renovaties sinds 1 januari 2016 een ventilatievoorontwerp voorleggen voor de EPB-startverklaring en een ventilatieprestatieverslag voor de EPB-aangifte. Het voorontwerp bevat alle ventilatiecomponenten.
“Er zijn héél goede en héél slechte”, weet Luc Dedeyne. “De beste komen van architecten. De slechtste van EPB-verslaggevers die elkaar tegen extreem lage prijzen beconcurreren. Resultaat: waardeloze voorontwerpen waarop ventilatieroosters, doorstroomopeningen en diameters van luchtkanalen ontbreken. Ik verwacht dat het voorontwerp binnenkort standaard deel uitmaakt van de bouwaanvraag. Architecten tekenen al het rioleringsplan en zullen straks ook het ventilatieplan voor hun rekening nemen.”
Als bouwheer krijg je ook de ventilatieontwerpspecificaties van je architect of EPB-verslaggever. Deze leggen alle prestatie-eisen van de ventilatie vast, op basis van eengemaakte technische specificaties STS P73-1 ‘Systemen voor basisventilatie in residentiële toepassingen’’. Je ventilatie-installateur maakt zijn offerte op basis van deze specificaties.
Cruciale controle
Met dit kwaliteitskader is Vlaanderen volgens Yves Lambert een Europese koploper. “Toch zijn de eisen op zich vrij eenvoudig”, zegt Marc Achten, presales manager van Vasco. “Het gaat erover dat men kijkt naar waar een ventilatiesysteem geplaatst wordt en of dat op de juiste manier gebeurt. Bovendien controleert men of het systeem effectief werkt.”
Vooral dat laatste is volgens Dedeyne cruciaal. “Het is niet omdat er een voorontwerp bestaat dat de installatie goed is. Het Vlaams Energieagentschap (VEA) gaat dat controleren aan de hand van een checklist. De resultaten worden gecommuniceerd aan de architect of EPB-verslaggever. Maar met Bouwunie pleiten we ervoor om ook de bouwheer op de hoogte te brengen. Hij betaalt tenslotte.”
Communicatietool
Steven Braekeveldt, ventilatiespecialist bij Ventilair, ziet de regelgeving vooral als communicatietool. “Dankzij het voorontwerp krijgt de bouwheer inzicht in het ventilatiesysteem: wat mag hij verwachten qua akoestiek? Van de prestaties? Dat kan hij bespreken met zijn architect of installateur. Het resultaat hoeft niet een-op-een hetzelfde te zijn, zolang de communicatie ertussenin maar is.”
3. Bouw luchtdicht
Gecontroleerd ventileren
“Ventilatie en luchtdichtheid gaan hand in hand”, benadrukt ingenieur-architect Bert Vanderwegen van Pixii, het kennisplatform voor energieneutraal bouwen. “Welk systeem je ook kiest, zorg voor een deftige luchtdichtheid. Een woning vol luchtlekken kan je niet gecontroleerd ventileren.”
Ventilatienorm
“De Belgische ventilatienorm geeft als richtgetal een n50-waarde van 1 als je kiest voor ventilatiesysteem D met warmteterugwinning (mechanische aan- en afvoer, red.) Dat betekent dat de lucht in huis bij een drukverschil van 50 pascal tussen binnen en buiten één keer per uur ververst mag worden.”
“Werk je met ventilatiesysteem C (natuurlijke aanvoer via raamroosters en mechanische afvoer, red.), dan schrijft de norm een n50-waarde van 3 voor, dus drie luchtwisselingen per uur. Maar onderzoek, onder andere aan de UGent, heeft uitgewezen dat luchtdichtheid bij systeem C nog belangrijker is dan bij D voor een goede doorspoeling. Bij systeem D is de luchtdichtheid vooral van belang voor het rendement van de warmteterugwinning.”
Goed voor je E-peil
Yves Lambert: “De luchtdichtheid van woningen evolueert sterk. Mensen weten dat ze met een luchtdichtheidsmeting eenvoudig hun E-peil laten dalen. Je wint bij de EPB-berekening altijd ten opzichte van de default-waarde van 12 m³/uur.m².”
“Luchtdicht bouwen is trouwens niet alleen van belang voor je ventilatie”, zegt Steven Braekeveldt. “Een slechte luchtdichtheid stuwt ook je verwarmingskosten de hoogte in.”
4. Renoveren is altijd ventileren
Ook als je alleen de ramen vervangt
“Ventilatie is alleen bij ingrijpende, energetische renovaties verplicht. Dat aantal is zeer beperkt, en mensen doen er alles aan om onder de EPB-plicht uit te komen. De reflex moet zijn dat zodra je extra isoleert, je ook ventileert”, vindt Yves Lambert.
Luc Dedeyne waarschuwt: “Zelfs al vervang je alleen je ramen: als je niet aan ventilatie denkt, loop je een enorm risico.” De meeste problemen duiken volgens Bert Vanderwegen op bij kleine renovaties: “Als je zwaar renoveert weet je dat je moet ventileren. Dat is anders voor mensen die alleen hun spouw na-isoleren of ramen vervangen. Maar ook zij maken hun huis een pak luchtdichter, met alle gevolgen van dien: hoge relatieve vochtigheden, vervuilende stoffen die zich opstapelen, schimmelvorming…”
Schimmelvorming?
Vanderwegen legt uit: “Binnenlucht is warm en vochtig, buitenlucht koud en droog. Vochtige lucht die ontsnapt zal afkoelen en condenseren. Resultaat: vocht in de muur. Zo ontstaat schimmel.”
Decentrale ventilatie
Jurgen Van Hasselt, ventilatieverslaggever en -installateur, ziet wel een kentering: “Steeds meer isolatiebedrijven informeren klanten over de stijgende ventilatiebehoefte. Bovendien zijn er intussen performante, door de overheid erkende, decentrale ventilatiesystemen om ruimtes afzonderlijk te ventileren zonder ingrijpende werken.”
Steven Braekeveldt: “Decentraal ventileren is interessant in bestaande woningen. Maar als je meerdere units plaatst, is onderlinge communicatie belangrijk. Dat lossen fabrikanten op met apps en wifi-verbindingen.”
Nood aan wettelijk kader …
“Het stijgend belang van renovaties is de belangrijkste uitdaging”, stelt Hendrik Daem. “Op productniveau verandert veel. Nu moet het wetgevend kader volgen. De markt loopt voor op de wetgeving: er zijn technische specificaties voor de na-isolatie van spouwmuren, maar daarin wordt nauwelijks over ventilatie gesproken.”
Dat is minder onschuldig dan het lijkt: “Op Batibouw werden ventilatiestanden overspoeld door mensen die kampen met schimmel na de na-isolatie van hun spouwmuren. Het is hoog tijd voor maatregelen.”
… en aan een mentaliteitsshift
“Ook bij bouwheren is een mentaliteitswijziging nodig”, vindt Marc Achten. “Als mensen een huis kopen, is het eerste wat ze doen vaak een nieuwe keuken plaatsen, nieuwe vloeren, binnendeuren, een badkamer … Na een paar jaar is zo’n huis prachtig gerenoveerd zonder de minste meerwaarde. Omdat ze niet hebben geïnvesteerd in de bouwschil, in een gezonde en energie-efficiënte woning.”
5. Vermijd geluidshinder
Cruciaal voor je comfort
“Akoestiek is voor bouwheren de grootste bekommernis”, weet Jurgen Van Hasselt.” Bert Vanderwegen ziet nog uitdagingen: “Zowel bij C- als D-systemen treden er nog problemen op. Bij systeem C gaat het over geluiden van buitenaf. Dit los je op met geluidswerende ventilatieroosters, maar veel mensen weten niet dat die bestaan.”
“Bij D-systemen zijn geluidsdempers bij de ventilatie-unit een must. Bovendien zitten er best zo weinig mogelijk bochten in het ventilatiecircuit. Anders moet de unit harder draaien om het gewenste debiet te halen en krijg je geluidsoverlast.”
Vier aanbevelingen
Luc Dedeyne wijst nogmaals op de eengemaakte technische specificaties voor ventilatie. Daarin staan vier aanbevelingen tegen geluidsoverlast. Ten eerste de plaats van de unit: dat is idealiter een technisch afgesloten lokaal. Maar er zijn alternatieven, zoals de garage, de wasplaats of de ruimte naast het toilet.
Ten tweede mag het ventilatiedebiet in de uiterste takken van het systeem niet hoger zijn dan 3,5 m/s. Een derde aanbeveling is geluidsdemping.
De vierde en laatste aanbeveling gaat over de 'specific fan power' of de energie-efficiëntie van de unit. Deze moet in klasse 1, 2 of 3 vallen. Het komt erop neer dat de unit niet te veel energie mag verbruiken in verhouding tot het debiet. Kortom dat het systeem weinig drukverliezen heeft.
Yves Lambert geef nog een belangrijke tip: “Plaats de ventilatie-unit nooit tegen een holle wand, maar altijd tegen een massieve muur.”
Transparant vergelijken
“De regelgeving is beperkt qua akoestiek”, zegt Hendrik Daem. “Daarom hebben we binnen Ventibel een werkgroep opgericht. Bedoeling is dat alle fabrikanten akoestische prestaties eenduidig gaan meten en communiceren, zodat de bouwheer beter kan vergelijken.”
“Een ventilatiesysteem omvat wel meer dan de unit alleen”, zegt Marc Achten. “Ook kanalen en ventielen hebben een impact. Dat lossen verantwoorde fabrikanten op door installateurs een volledig legplan aan te bieden, inclusief de exacte instellingen van de ventielen.”
6. Waak over de kwaliteit van de plaatsing
Goede referenties
De kwaliteit van je ventilatiesysteem staat of valt met een goede plaatsing. Maar hoe weet je of jouw installateur werkt volgens de regels van de kunst? “Fabrikanten controleren steeds vaker zelf of installateurs hun systemen correct monteren, en ze spelen de namen van die bedrijven ook door aan bouwheren”, weet Jurgen Van Hasselt.
“Verder kan je ook terecht bij je architect. Als hij drie of vier slechte ervaringen heeft met een installateur, zal hij die zeker niet meer aanraden aan zijn klanten.”
Controletip
(Ver)bouw je in Vlaanderen, dan krijg je bij de oplevering van de ventilatie-installatie een ventilatieprestatieverslag, opgesteld door een erkend verslaggever. Vergelijk dit met de ventilatieontwerpspecificaties om te controleren of de installatie aan de eisen voldoet. Je EPB-verslaggever heeft dit verslag ook nodig voor de EPB-aangifte.
7. Staar je niet blind op het E-peil
Ventilatie heeft een grote impact op de energieprestaties. “Vooral promotoren mikken op een zo laag mogelijke kostprijs per E-peilpunt”, zegt Marc Achten. Jurgen Van Hasselt bevestigt: “Voor een project van 67 appartementen hebben we eens vier verschillende ventilatieoplossingen gecombineerd. Sommige appartementen zaten ingepakt tussen andere, zodat we minder ver hoefden te gaan voor het beoogde E-peil.”
C of D: geen noemenswaardig verschil
Yves Lambert nuanceert het energetische verschil tussen systeem C en D. “Uit onze berekeningen blijkt dat ze allebei zo’n 30 E-peilpunten opleveren. Onze ventilatie C+ (met vraagsturing, red.) zit op 28 E-peilpunten, tegenover zo’n 30 E-peilpunten voor een D-systeem zonder vraagsturing.”
Ventilatie-expert Luc Dedeyne is akkoord: “Of je nu kiest voor systeem C met vraagsturing, of voor een ventilatiesysteem D met een realistische vraagsturing: dat scheelt niet veel qua eindresultaat.”
Steven Braekeveldt deelt die mening. “Vroeger waren de energetische verschillen groot. Maar systeem C is performanter geworden, door het toevoegen van kleppen en sensoren. Nu liggen beide oplossingen budgettair en energetisch bij elkaar in de buurt.” Jurgen Van Hasselt maakt de rekening: “Ze zijn te vergelijken qua prijs. Reken gemiddeld op 5.000 à 6.000 euro, exclusief btw (voor respectievelijk een C+- of een D-systeem, red.).”
Braekeveldt waarschuwt wel: “Bij Ventilair communiceren we nooit in absolute cijfers over E-peilpunten. De impact van ventilatie is heel afhankelijk van de woning. Ik vind bovendien dat je je niet blind mag staren op het E-peil. Andere factoren zijn even belangrijk: wil je dat lucht voorverwarmd of gefilterd binnenkomt? Hecht je belang aan connectiviteit?”
8. Denk op tijd aan het onderhoud
“Kijk bij het kiezen van een ventilatiesysteem naar het onderhoud”, tipt Luc Dedeyne. “Ga je het huis zelf bewonen of verhuren? In het laatste geval heb je zelf minder tijd. Dat vergemakkelijkt de keuze tussen C of D.” Marc Achten vult aan: “Elk systeem vergt onderhoud. Daarom is het goed dat de technische specificaties aangeven wat de normale onderhoudsniveaus en -frequenties zijn.”
Systeem D: filters reinigen/vervangen
Wat komt er kijken bij het onderhoud van een D-systeem? Marc Achten: “Om de drie à vier maanden moet je de filters reinigen en na anderhalf jaar moet je ze vervangen. Soms is reinigen niet mogelijk en moet je de filters sowieso na drie tot vier maanden vervangen.”
Systeem C: ventilatieroosters reinigen
Bij systeem C, met natuurlijke luchtaanvoer via ventilatieroosters, beperkt het onderhoud zich voornamelijk tot de roosters. “Deze moet je om de zes maanden of om het jaar reinigen”, zegt Yves Lambert. “Dat wil zeggen: klep eraf nemen en de roosters zelf proper maken met een stofzuiger en een vochtige doek. Het afvoersysteem laat je best na één of twee jaar nakijken door de installateur.”
9. Maak keuzes op lange termijn
Net omdat onderhoud zo belangrijk is, moet je volgens ventilatie-expert Luc Dedeyne offertes op lange termijn naast elkaar leggen. “Ik raad architecten en bouwbedrijven aan om in hun lastenboeken rekening te houden met de kostprijs voor tien jaar onderhoud.”
“Dat is niet alleen transparanter voor de eindklant, je ondersteunt zo ook lokaalvakmanschap: want ik kan me niet voorstellen dat bedrijven uit Oekraïne of Polen naar hier komen voor het onderhoud van jouw ventilatie.”
Nog een tip van Dedeyne: “Sluit een onderhoudscontract af met je ventilatie-installateur.”
10. Schakel je ventilatie nooit uit
“Het is ongelooflijk hoe vaak mensen de stekker van hun ventilatiesysteem gewoon uittrekken”, weet Roel Van den Eynde. “Dat merken onze techniekers op tijdens het onderhoud en het bewijst dat veel mensen echt niet voldoende beseffen waarom ze ventileren.”
“Dat is dubbel pijnlijk. Enerzijds omdat je investering van duizenden euro’s in een ventilatiesysteem dan totaal voor niks is. Anderzijds omdat je zo niet profiteert van de gezondheidsvoordelen van ventilatie.”
Meer weten? Lees verder in onze ventilatierubriek.
