Ontkalker voor waterleidingen: zo herken je kalkaanslag en voorkom je schade

Hard water kan je waterleidingen verkalken, apparaten beschadigen en de waterkwaliteit beïnvloeden. In dit artikel lees je hoe je verkalking herkent, wat de gevolgen zijn, wanneer je een ontkalker voor je waterleiding nodig hebt en hoe je die correct plaatst en onderhoudt.

Hoe herken je verkalkte waterleidingen?

Je waterleidingen zie je doorgaans niet liggen, dus je zal visueel ook niet kunnen vaststellen of ze last hebben van kalkaanslag. Maar er zijn andere signalen in huis die kunnen wijzen op verkalkte waterleidingen: 

1. Verminderde waterdruk: als de straal uit de kraan of douche steeds zwakker wordt, terwijl de hoofdkraan volledig openstaat, kan het zijn dat kalkaanslag de diameter van de leiding verkleint.
2. Ongelijkmatige doorstroming: water komt stotend of pulserend uit de kraan doordat de doorstroming belemmerd is.
3. Witte of bruine afzettingen op kranen en douchekop: meestal is dit oppervlakkige kalkaanslag, maar het kan ook wijzen op kalk in de waterleidingen.
4. Snel defecte apparaten: een boiler, geiser, waterkoker of wasmachine die vaak stuk gaat of inefficiënt werkt kan komen door kalkafzetting in de leidingen.
5. Tikkend geluid in leidingen: soms hoor je vreemde geluiden als water door verkalkte leidingen wordt geperst.
6. Wisselende temperatuur van sanitair water: kalk kan de werking van een boiler of warmwaterleiding verstoren, waardoor je plotseling koud of heet water krijgt in de douche.

Om te achterhalen of je effectief verkalkte leidingen hebt, kan een loodgieter met een kleine inspectiecamera in de leidingen kijken. Of hij kan de waterdruk en doorstroming in je leidingen meten. Ook handig is om na te gaan hoe hard het water is in je regio. Hard water versnelt het verkalken van leidingen en toestellen. 

Oorzaken verkalkte waterleiding

Verkalkte waterleidingen ontstaan meestal niet van de ene dag op de andere, maar door een combinatie van factoren die te maken hebben met het water zelf en de leidingen. Dit zijn de belangrijkste oorzaken:

1. Hard water

• Water met een hoge concentratie calcium- en magnesiumionen laat bij verhitting of stroming sneller kalk neerslaan. Vooral in regio’s met hard leidingwater gebeurt dit sneller.

2. Oude leidingen 

• In oudere huizen, vooral van voor 1980, zijn leidingen gevoeliger.

3. Materiaal van de leidingen

• Stalen leidingen: hebben een ruwe binnenwand waar kalk makkelijker aan hecht.
• Koperen leidingen: kunnen kalkaanslag krijgen, maar minder snel dan staal.
• Kunststof leidingen: veel gladder, waardoor kalk zich moeilijker kan hechten.

4. Weinig/stilstaand water

• Leidingen die weinig gebruikt worden, krijgen sneller kalkafzetting omdat water stilstaat.
• Stilstaand water bevordert bacteriegroei en corrosie, wat samen met kalk verstoppingen geeft.

5. Hoge watertemperaturen

• In boilers, geisers en leidingen voor warm water slaat kalk sneller neer bij verhitting.
• Hoe warmer het water, hoe meer calciumcarbonaat uit het water kristalliseert en zich vastzet in leidingen en apparaten.

6. Corrosie of schade aan de binnenkant van leidingen

• Kalkkristallen kunnen zich hechten aan roest, kleine scheurtjes of oneffenheden in de binnenwand van leidingen.

7. Langdurig gebruik zonder onderhoud

• Als leidingen en warmwaterinstallaties nooit gespoeld, onderhouden of ontkalkt worden, bouwt kalkaanslag zich langzaam op.

Gevolgen

De gevolgen van verkalkte waterleidingen zijn best ingrijpend, zowel voor je comfort in huis als voor de levensduur van je installatie. Verkalking zorgt ook voor hogere kosten en mogelijke risico’s voor de veiligheid van je drinkwater. Dit zijn de belangrijkste gevolgen: 

Voor leidingen en installatie

1. Verminderde doorstroming: de leidingdiameter wordt kleiner, waardoor de waterdruk merkbaar daalt.
2. Volledige verstopping: bij ernstige verkalking kan een leiding dichtslibben en moet je die vervangen.
3. Versnelde slijtage en lekkages: kalkafzetting werkt samen met corrosie en kan haarscheurtjes veroorzaken, met lekkages tot gevolg.
4. Ongelijke waterverdeling: sommige tappunten krijgen nauwelijks waterdruk, anderen nog wel.

Voor apparaten

1. Minder efficiëntie: boilers, geisers en warmtepompen hebben meer energie nodig om water te verwarmen, omdat kalk warmte slecht geleidt.
2. Snellere defecten: warmwaterapparaten, kranen, wasmachines en vaatwassers raken sneller verstopt en gaan eerder stuk.
3. Hogere onderhoudskosten: je moet regelmatig ontkalken of onderdelen vroegtijdig vervangen.

Voor dagelijks gebruik

1. Lagere waterdruk: minder comfort bij het douchen of afwassen.
2. Wisselende watertemperatuur: kalk kan de warmwaterdoorstromer verstoren, waardoor water plots kouder of heter wordt.
3. Hygiëneproblemen: stilstaand water achter verstoppingen kan bacteriegroei (zoals legionella) bevorderen.

Voor je portemonnee

• Hogere energierekening (door verminderde warmteoverdracht).
• Duurdere reparaties of vervanging van leidingen bij ernstige verkalking.
• Meer slijtage aan kranen, douchekoppen en huishoudtoestellen.

Oplossingen

Afhankelijk van de ernst van de verkalking en het soort leidingen zijn er verschillende mogelijkheden:

1. Directe oplossingen bij bestaande verkalking

1. Ontkalken van leidingen en apparaten
   • Soms kunnen leidingen en boilers professioneel doorgespoeld worden met een speciaal ontkalkingsmiddel. Dit wordt vaak toegepast bij boilers en warmwaterleidingen, maar bij oude leidingen is vervanging vaak duurzamer.
2. Vervangen van leidingen
   • Bij ernstige verkalking of volledige verstopping is het vervangen van de leiding vaak de enige optie. Dit is ingrijpend, maar geeft meteen een duurzame oplossing.
3. Onderhoud van apparaten
   • Waterkokers, boilers, vaatwassers en wasmachines regelmatig ontkalken voorkomt defecten.

2. Preventieve maatregelen

1. Waterontharder plaatsen
   • Een klassieke waterontharder met zout haalt calcium en magnesium uit het water. Zo krijg je zacht water en heb je nauwelijks kalkaanslag in leidingen en apparaten. Er bestaan ook magnetische of elektronische systemen.
2. Regelmatig spoelen van leidingen
   • Spoel leidingen die weinig gebruikt worden af en toe door om stilstaand water en kalkafzetting te voorkomen.
3. Temperatuurinstelling boiler/geiser
   • Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller kalk neerslaat. Instellen op max. 60 °C is vaak voldoende voor je comfort en legionellapreventie.

 3. Praktische tips voor thuis

• Douchekoppen en kranen regelmatig schoonmaken en ontkalken.
• Huishoudtoestellen preventief behandelen.
• Waterontharder jaarlijks onderhouden voor een optimale werking.

Wanneer heb je een ontkalker nodig?

Of je een waterontkalker of waterontharder nodig hebt, hangt af van de hardheid van je water, de materialen van je leidingen en je gebruik. Dit zijn de belangrijkste criteria om te overwegen: 

1. Hard water in je regio
   • De hardheid van water wordt uitgedrukt in F° (Franse graden). Water lager dan 15 F° is zacht, tussen 15 en 30 F° is het hard en alles boven 30 F° krijgt best een behandeling.
2. Veel zichtbare kalkaanslag in huis
   • Witte aanslag op kranen, douchewanden, tegels en in waterkokers.
   • Snelle verkalking van douchekoppen of perlatoren.
3. Apparaten die snel stuk gaan
   • Boilers, geisers, koffiemachines, wasmachines of vaatwassers raken vaker verstopt of verliezen efficiëntie.
4. Lage waterdruk door verkalking
   • Als leidingen al merkbaar verstopt raken door kalkafzetting.

Controleer of je kraanwater echt te hard is

Of je hard of zacht water hebt, hangt af van de regio waar je woont. Vraag de hardheid van het water op bij je watermaatschappij, check het via deze tool van De Watergroep of gebruik een testset. Die vind je bij de bouwhandel of online.

Prijs

Hoeveel het kost om verkalkte leidingen te behandelen, hangt af van wat er precies nodig is, hoe groot de klus is, de bereikbaarheid van de leidingen, werkuren, … Voor de installatie van een waterontharder betaal je tussen 1.000 en 2.000 euro inclusief installatie, afhankelijk van het type en de capaciteit. Voor een waterontkalker tussen 30 en 1.900 euro, afhankelijk van de gebruikte techniek.

Moeten je leidingen vervangen worden? Dan betaal je tussen de 25 en 45 euro per lopende meter. Voor het doorspoelen of reinigen van leidingen ligt de prijs tussen 150 en 550 euro, afhankelijk van de omvang en bereikbaarheid van de leidingen.

Regels

Er zijn in België geen specifieke regels die zeggen dat je verkalkte leidingen moet vervangen, maar er zijn wel regels en normen rond drinkwaterkwaliteit, veiligheid en onderhoud van installaties.

• Drinkwaterwetgeving: watermaatschappijen moeten voldoen aan de Europese Drinkwaterrichtlijn. Het water dat bij jou binnenkomt voldoet aan deze normen. Binnen je woning ben je als eigenaar verantwoordelijk voor de kwaliteit van de leidingen en de staat van de installatie.
• Nieuwe installaties moeten voldoen aan de Belgische normen NBN EN 806 en NBN D51-003 voor ontwerp en uitvoering van drinkwaterinstallaties. Leidingen die sterk verkalkt of beschadigd zijn, kunnen aanleiding geven tot drukverlies, lekken of bacteriegroei (zoals legionella).

Advies om verkalkte waterleiding te voorkomen

Vermoed je dat je waterleiding verkalkt is? Ga dan eerst na hoe hard je water is. Bij zacht water is er geen kalkafzetting. Heb je hard water? Installeer dan een waterontharder om verkalking te voorkomen. Zijn je leidingen al te fel verkalkt? Dan is vervangen vaak de enige duurzame oplossing. Kies in dat geval voor kunststofleidingen. Door hun glad oppervlak kan kalk zich hier niet goed aan hechten. 

Plaatsing van een ontkalker voor de waterleiding

Een ontkalker plaats je meestal direct na de hoofdkraan, zodat alle waterleidingen in huis behandeld worden. Zo voorkom je dat er elders in huis nog kalkafzetting ontstaat. Doe dit bij voorkeur op een recht stuk buis van 30 tot 50 cm zonder bochten, T-stukken of ventielen vlakbij. Dit zorgt voor een optimale werking van het magnetische of elektronische veld.

Meestal werkt het beter op metalen leidingen (koper, staal, soms roestvrij staal). Bij kunststof leidingen kan het effect beperkt zijn, omdat de magnetische/elektronische velden niet zo sterk door het materiaal dringen. Hou er rekening mee dat elektronische ontkalkers een stopcontact nodig hebben voor stroomvoorziening. Soms moet je de kabel rondom de leiding wikkelen of bevestigen volgens de instructies van de fabrikant.

Onderhoud

Controleer minstens een keer per jaar of de magneetringen of spoelen goed vastzitten en niet beschadigd zijn. Check bij een elektronische ontkalker of het display werkt en de stroomvoorziening in orde is. 

FAQ: ontkalker waterleiding