Beter binnenklimaat met mechanische ventilatie: zo werkt het

Of je nu bouwt of renoveert, mechanische ventilatie bestaat in verschillende vormen: van eenvoudige afzuiging in badkamer en keuken tot geavanceerde systemen met warmteterugwinning. In dit artikel ontdek je hoe mechanische ventilatie werkt, welke soorten er zijn, wat de voor- en nadelen zijn, en hoe je het energiezuinig kunt gebruiken. We bekijken ook de prijs, premies, onderhoud en geven praktische tips voor wie zelf wil installeren.

Wat is mechanische ventilatie?

Mechanische ventilatie is een systeem dat de lucht in je woning actief ververst met behulp van ventilatoren. Er bestaan verschillende types, van eenvoudige systemen die alleen lucht afzuigen (zoals systeem C) tot volledig gebalanceerde oplossingen met warmteterugwinning (systeem D). Het doel is een gezond binnenklimaat behouden, met voldoende zuurstof en zonder vochtproblemen, schimmel of geurtjes. 

Hoe werkt mechanische ventilatie?

Mechanische ventilatie werkt door ventilatoren te gebruiken om de luchtstroom in huis actief te regelen. Het systeem zorgt ervoor dat vervuilde lucht wordt afgevoerd en frisse lucht wordt aangevoerd of binnenkomt via ventilatieroosters, afhankelijk van het type ventilatiesysteem. In de praktijk verloopt dit zo:

• In vochtige ruimtes (zoals keuken, badkamer of toilet) wordt de vervuilde lucht mechanisch afgezogen via ventilatiekanalen naar buiten.
• Tegelijk wordt er verse buitenlucht aangevoerd via raamroosters (bij systeem C) of via een aparte aanvoerunit (bij systeem D).
• De lucht circuleert continu door de woning, zodat vocht, CO₂ en geurtjes verdwijnen en het binnenklimaat gezond blijft.

Bij geavanceerdere systemen met warmteterugwinning (WTW) wordt de warmte uit de afgevoerde lucht gebruikt om de inkomende verse lucht op te warmen. Zo gaat er nauwelijks energie verloren en blijft de woning comfortabel in de winter.

Voor- en nadelen

Een goed werkend ventilatiesysteem is onmisbaar voor gezonde lucht in huis, maar niet elk systeem is even geschikt voor elke woning. Mechanische ventilatie biedt veel comfort en controle, maar vraagt ook om een doordachte installatie en onderhoud. Hieronder vind je een duidelijk overzicht van de belangrijkste voor- en nadelen.

Prijs

De prijs van mechanische ventilatie hangt af van het type systeem, de grootte van je woning en de complexiteit van de installatie. Over het algemeen geldt: hoe geavanceerder het systeem (zoals met warmteterugwinning), hoe hoger de prijs.

Premies

Wie zijn woning renoveert of energiezuiniger maakt, kan een renovatiepremie aanvragen, afhankelijk van de regio waar je woont. Het bedrag van de premie hangt af van je gezinsinkomen en -samenstelling.

• Mijn VerbouwPremie in Vlaanderen: je kan geen premie krijgen voor het plaatsen van ventilatie. Vervang je jouw buitenschrijnwerk, dan moet je wel aan de ventilatievoorwaarden voldoen om in aanmerking te komen voor de premie voor ramen en deuren.
• RENOLUTION-premie in Brussel: je kan een premie aanvragen voor een ventilatiesysteem C of D.
• Prime Habitation in Wallonië: je kan een premie krijgen voor een centraal mechanisch ventilatiesysteem met enkelvoudige luchtstroom of dubbelvoudige luchtstroom en voor een mechanisch ventilatiesysteem met enkelvoudige luchtstroom of dubbelvoudige luchtstroom dat ventilatie voorziet in een deel van de ruimtes. 

Tip: raadpleeg hier de bedragen van de premies.

Waarom kiezen voor mechanische ventilatie?

Mechanische ventilatie is nodig in moderne en goed geïsoleerde woningen. Waar vroeger kieren en spleten voor natuurlijke verluchting zorgden, blijft lucht in nieuwe of gerenoveerde huizen vaak te lang stil staan. Dat kan leiden tot vochtproblemen, schimmel en ongezonde lucht in huis. Een mechanisch ventilatiesysteem zorgt voor een constante luchtverversing. Het verwijdert vocht, geurtjes en CO₂ en voert verse, zuurstofrijke lucht aan waar nodig. Dat is goed voor het wooncomfort en de gezondheid van bewoners.

Welke verschillende mechanische ventilatiesystemen zijn er? 

Mechanische ventilatie bestaat in verschillende vormen, van eenvoudige afvoer tot volledig gebalanceerde luchtstromen met warmteterugwinning. Elk systeem heeft zijn eigen werking en kostprijs.

Volstaat mechanische ventilatie om te voldoen aan de regelgeving rond ventilatie?

In België gelden sinds de invoering van de EPB-regelgeving strikte eisen voor ventilatie in zowel nieuwbouw als renovatie. Een woning moet een minimale luchtverversing kunnen garanderen in elke ruimte. Dat kan met mechanische ventilatie (C of D), zolang het systeem correct gedimensioneerd en geplaatst is.

Mechanische ventilatie bij renovatie

Het installeren van een ventilatiesysteem in een bestaande woning vraagt vooraf een goede planning, omdat er vaak al muren, vloeren en plafonds aanwezig zijn. Het is vaak voordeliger om de ventilatie tegelijk met andere werkzaamheden te plannen, zoals de vervanging van ramen of isolatie. Zo minimaliseer je extra breekwerk en profiteer je maximaal van een energiezuinige en comfortabele woning.

Belangrijke aandachtspunten:

• Plaatsing van ventilatiekanalen: bij systeem C of D moeten afvoerkanalen naar vochtige ruimtes lopen, bij voorkeur via bestaande schachten of valse plafonds.
• Natuurlijke toevoer: bij systeem C moet je raam- of muurroosters integreren.
• Toegankelijkheid: de ventilatie-unit en filters moeten makkelijk bereikbaar zijn voor onderhoud.
• Energieprestaties: zelfs in renovaties kan een goed geplaatst systeem met warmteterugwinning (systeem D) aanzienlijk besparen op verwarmingskosten.

Zuinig ventileren met mechanische ventilatie

Mechanische ventilatie kan energiezuinig werken, als je het systeem correct kiest en gebruikt. Moderne technologieën helpen om het binnenklimaat gezond te houden zonder onnodig energieverlies:

Gelijkstroom (DC) of wisselstroom (AC)

Ventilatoren kunnen werken op wisselstroom (AC) of gelijkstroom (DC). DC-ventilatoren werken efficiënter en kunnen de snelheid nauwkeuriger regelen. Daardoor verbruik je minder elektriciteit en blijft het systeem stiller.

Ventilatiewarmtepomp

Een ventilatiewarmtepomp combineert ventilatie met het opwekken van warmte of warm water. De energie uit afgevoerde lucht wordt hergebruikt, waardoor je verwarming en ventilatie combineert in één systeem. Dit kan de energiefactuur aanzienlijk verlagen, vooral in goed geïsoleerde woningen.

Warmteterugwinning (WTW)

Systemen met warmteterugwinning halen warmte uit de afgevoerde lucht en gebruiken die om de verse lucht voor te verwarmen. Het rendement van WTW kan oplopen tot 90%, waardoor het de energie-efficiëntie van je woning sterk verbetert.

Mechanische ventilatie goed gebruiken

Een mechanisch ventilatiesysteem werkt alleen optimaal als je het correct gebruikt en onderhoudt. Naast regelmatig onderhoud is het belangrijk om het systeem bewust in te zetten per ruimte.

• Badkamer: gebruik de afzuiging in de badkamer tijdens en kort na het douchen om vocht en condens af te voeren. Dit voorkomt schimmelvorming en vochtproblemen.
• Keuken: zet de afzuiging aan tijdens het koken om geuren en vetdeeltjes af te voeren.
• Toilet: een continue of automatische afzuiging doet geurtjes snel verdwijnen en houdt de lucht fris.
• Slaapkamer en woonkamer: blokkeer toevoerroosters niet met meubels of gordijnen.

Extra tips voor optimaal gebruik:

• Hou roosters en filters schoon en vrij van stof.
• Stel de ventilator correct af op het gewenste luchtdebiet.
• Gebruik timers of sensoren waar mogelijk om energie te besparen.

Waar gebruik je mechanische ventilatie?

Mechanische ventilatie is bedoeld om luchtkwaliteit en comfort in alle leefruimtes te verbeteren. De focus ligt op ruimtes waar vocht, geurtjes en vervuiling snel kunnen opstapelen.

Badkamer

In de badkamer produceer je veel vocht door douchen en baden. Mechanische ventilatie voert dit vocht af en voorkomt schimmelvorming en condens op muren en plafonds.

Keuken

In de keuken ontstaan kookdampen en geurtjes. Afzuiging doet die snel verdwijnen, waardoor de lucht in de rest van het huis fris en gezond blijft.

Toilet

Afzuiging in het toilet verwijdert ongewenste geuren direct en houdt de luchtkwaliteit aangenaam.

Slaapkamer en overige leefruimtes

In slaapkamers en woonruimtes zorgt mechanische ventilatie voor een continue toevoer van frisse lucht, waardoor CO₂-niveaus laag blijven en het binnenklimaat gezond en comfortabel is.

Mechanische ventilatie installeren: zelf doen of laten doen

Een mechanisch ventilatiesysteem zelf installeren is mogelijk bij systeem C als je handig bent en ervaring hebt met elektrische aansluitingen en ventilatiekanalen. Belangrijk is dat de afvoerkanalen correct lopen, de toevoerroosters goed geplaatst zijn en de ventilator juist is afgesteld. Een onjuiste installatie kan leiden tot tocht, lawaai of onvoldoende luchtverversing.

Bij complexere systemen, zoals systeem D met warmteterugwinning of ventilatiewarmtepompen, is plaatsing door een ventilatie-installateur aan te raden. Een professional garandeert dat het systeem optimaal werkt en voldoet aan de EPB-ventilatienormen. Zoek je nog een installateur? Vraag dan hier offertes aan bij vakmannen in je buurt.

Onderhoud

Een goed onderhouden ventilatiesysteem werkt stil, energiezuinig en effectief. Dit zijn de belangrijkste onderhoudstaken:

• Filters reinigen of vervangen: meestal om de 3 tot 6 maanden, afhankelijk van gebruik en stofbelasting.
• Roosters en ventielen schoonmaken: stof en vuil verwijderen voor een optimale luchtstroom.
• Ventilator controleren: minimaal één keer per jaar inspecteren op trillingen, slijtage of geluidsoverlast.
• Luchtkanalen inspecteren: bij oudere installaties of na enkele jaren controleren op vuilophoping of blokkades.

FAQ: mechanische ventilatie