Architect: “Woning zonder aandacht voor klimaatverandering is geen architectuur”

In de Architectenschakel leggen we elke week vijf prangende (ver)bouwvragen voor aan een architect, die vervolgens een collega aanduidt als opvolger. Deze week is het de beurt aan Pieter Verstraete van NEO-architectuur uit Merelbeke.

1. Nieuwbouw of renovatie?

Een van de belangrijkste uitdagingen in onze samenleving is open ruimte bewaren en zelfs uitbreiden, in combinatie met het creëren van nieuwe, betaalbare wooneenheden. Renovatie speelt daarin een sleutelrol: opsplitsen van grote woningen, activatie van leegstand, stimuleren van wonen boven winkels en een juridische basis geven aan diverse vormen van gemeenschappelijk wonen. Ook nieuwe, kwalitatieve verdichting zal nodig zijn, net als herbouw bij uitgeleefde en ongeschikte panden.

Allemaal op voorwaarde dat deze op de juiste plek gebeuren. De bouwmethode is slechts het middel om tot het doel te komen. De uitdaging zit hem in het creëren van een betere leef- en woonomgeving.

2. Wanneer is een ontwerp geslaagd? En welk ontwerp van jouw bureau is daar een goed voorbeeld van?

Als de vooropgestelde kwaliteitseisen gehaald worden in een ontwerp dat alle partijen kan bekoren. Mooie gebouwen zijn relatief. De energetische, bio-ecologische en ruimtelijke impact van een ontwerp en het ruimere plaatje van duurzaam bouwen (water, materialen, mobiliteit, ...) wekken mijn interesse. Een esthetisch aantrekkelijke woning die geen aandacht heeft voor de grootste maatschappelijke uitdaging van onze tijd – klimaatverandering – kan in mijn ogen nooit beschouwd worden als architectuur, hoogstens bouwkunst.

Deze bamboewoning in Wachtebeke overtrof mijn eigen stoutste verwachtingen: een CO₂-neutrale, bio-ecologische woning, volledig demontabel met een bamboestructuur en houten prefabelementen. Naast de ecologische bouwschil en hernieuwbare energie wordt al het water ter plaatse gezuiverd. En dat allemaal met het uiterst beperkte budget van een beeldend kunstenares. “Het is hier de hemel op aarde”, zei de bewoonster. Dan ben ik uiteraard tevreden.

Let wel: ik haal bijzonder veel werkvreugde uit projecten die ‘de boekskes’ nooit zullen halen. In Gent renoveerde ik een rijwoning waar het hoofdvolume achteraan overging in een serie koterijen en constructies om als het ware zonder achterdeur plots in de tuin te staan. Die bouwkankers wegwerken en mensen een basiswoonkwaliteit bieden: daar word ik als architect én mens bijzonder blij van.

3. Hoe kan je als (ver)bouwer de kosten beperken?

Door te starten van een figuurlijk wit blad papier, een noordpijl en realistische, maar kwaliteitsvolle, toekomstgerichte uitgangspunten (CO₂-neutraal, levenslang wonen, waterneutraal). Vervolgens in de uitwerking daarvan alles wat we als evident beschouwen in vraag stellen. Door terug te gaan naar de essentie: wat is wonen? Compacte grondplannen, doorgedreven prefabricatie, doe-het-zelf bouwmethoden, ‘ruwbouw als afwerking’, bepaalde werken uitstellen en het recupereren of tweedehands aanschaffen van allerlei zaken: het zijn slechts enkele suggesties. Minstens even belangrijk is op voorhand, samen met jouw architect én andere bouwpartners, alles goed uitdokteren.

Ik zie ook veel potentieel in de ruimtelijke planning: kleinere private huizen met voldoende grote, groene buitenruimtes. Vaak ontbreekt echter een stedenbouwkundige, juridische basis om daarmee creatief aan de slag te gaan of werken lokale regels dat zelfs tegen. Neem nu de vaak hoge parkeernormen en de gratuite aanleg van wegenis: in vele bouwprojecten zijn immense kosten te besparen door de mobiliteit van de toekomst nu al te implementeren: gedeelde wagens op een gebundelde parking aan de rand van een woonproject dat daardoor volledig autoluw wordt. Bewoners zouden verschieten wat een immense publieke ruimte er daardoor vrijkomt! Dat verhoogt de kwaliteit van de woonomgeving naar een ongezien niveau – voor alle bewoners en niet enkel de happy few – ook al is de individuele woning dan wat kleiner.

4. Welke fouten moet je als (ver)bouwer absoluut vermijden?

Toegevingen doen op de initiële uitgangspunten en te snel van start willen gaan. Een goed ontwerp en een vlekkeloze uitvoering realiseer je niet zomaar. Veel gesprekken en schetsen zijn evident. Zoek daarom bouwpartners die mee willen gaan in jouw verhaal. Daarnaast mag je als bouwheer niet blind zijn voor de toekomst. Denk na over jouw potentiële situatie binnen 10, 20 en 30 jaar. Je kan jouw woning niet op alles voorzien, maar vermijdt wel heel wat kosten en frustraties. En heel belangrijk: weersta aan de maatschappelijke druk dat alles in één keer af moet zijn. Dat is niet zo. Het interieur, de buitenaanleg en zelfs de gevelafwerking: dat kan de volgende jaren ook nog.

5. Heb je een gouden tip voor (ver)bouwers?

Bedenk op voorhand wat je belangrijk vindt en schrijf dat op. Een opdrachtgeefster gaf me ooit vijf woorden: ruim, licht, luchtig, speels en sober. Dat is waardevoller dan een paar foto’s van gevels. Laat je omringen met bouwpartners die meegaan in jouw verhaal en die daarvoor creativiteit aan de dag willen leggen. Wees ook niet bang voor kritische bedenkingen. Twijfelen en zaken afwegen tegen elkaar is de basis voor gefundeerde beslissingen.