Betalen we binnenkort om opgewekte stroom op het net te zetten? Dit zeggen experts

Sinds kort betalen Nederlandse huishoudens met zonnepanelen om stroom op het net te zetten. Kunnen we ons aan een gelijkaardig scenario verwachten? Hoe kunnen we stroomoverschotten aftoppen? En wordt de thuisbatterij daardoor misschien interessanter? We vroegen het aan twee energie-experts van Universiteit Gent: Joannes Laveyne, Energy researcher, en Sam Hamels, Postdoctoral researcher in energy economics.

In Nederland rekenen bijna alle energieleveranciers kosten aan voor wie opgewekte stroom op het elektriciteitsnet zet. Kan dit overwaaien naar België?

“Nederland zit in een heel andere situatie, omdat de Nederlandse huishoudens nog een terugdraaiende teller hebben”, weet Joannes Laveyne. “Of beter: een digitale meter die werkt als een terugdraaiende teller. De 'salderingsregel' heet dat daar. In Vlaanderen loopt de uitrol van de digitale meter volop (meer dan 50% van de Vlaamse huishoudens heeft momenteel een digitale meter, nvdr.). De terugdraaiende teller is in Vlaanderen een uitstervend ras. Dat zorgt ervoor dat we niet voor dezelfde uitdagingen staan als in Nederland.”

Waarom voerde Nederland deze maatregel in?

“Omdat hun teller terugdraait kunnen Nederlanders met zonnepanelen het net gebruiken als gratis batterij. Hun verbruik in de winter wordt verrekend met de overschotten van hun zonnepanelen in de zomer. Op jaarbasis betalen ze zo amper of niets aan hun leverancier. Echter, de stroom die ze in de winter verbruiken moet door de leveranciers wel opgewekt worden met een energiecentrale. De leveranciers hebben dus kosten maar geen inkomsten, en moeten deze verliezen ergens compenseren. Dat hebben ze nu gedaan door terugleverkosten in te voeren. Het was dat óf de prijzen verhogen voor klanten zonder zonnepanelen. De invoering is dus geen grote verrassing”, stelt Joannes. 

Wat in Wallonië? Want daar zijn nog wel terugdraaiende tellers. 

“De uitrol van de digitale meter loopt in Wallonië inderdaad een pak trager. Dus het is niet ondenkbaar dat Wallonië een gelijkaardig scenario te wachten staat”, meent Sam Hamels. “Het is meteen de reden dat Minister Demir de Waalse terugdraaiende tellers aanvocht eerder dit jaar. Leveranciers die zowel in Vlaanderen als Wallonië klanten hebben, zouden mogelijk het verlies dat ze maken aan Waalse klanten met terugdraaiende tellers compenseren met hogere tarieven voor alle andere klanten. Dus ook voor die aan Vlaamse zijde.  Het zou dus niet slecht zijn als Wallonië een versnelling hoger schakelt met de uitrol van de digitale meter, om bijvoorbeeld situaties zoals nu in Nederland te voorkomen."

Voor welke uitdagingen staan we in Vlaanderen?

“In Vlaanderen zitten we ook met overschotten die een impact hebben op de markt”, weet Sam. “Daarom is het absoluut oké om af en toe wat zonne-energie in de vuilbak te kieperen. Sinds kort hebben we in ons land 10 GW capaciteit aan zonne-energie, dat is trouwens de capaciteit in termen van omvormervermogen. Met andere woorden, er ligt al meer dan 10 GW aan panelen. Tegen 2035 wordt dat 20 GW, daarna 30 GW, enzovoort. Uit cijfers van Elia blijkt dat we op het zonnigste uur van het jaar samen nooit meer dan 8 GW produceren. Dus waarom de zonneproductie niet aftoppen op 6 GW? Dan zouden we beter kunnen omgaan met momenten waarop er overschot is. Je smijt dan ‘maar’ 2% van de jaarlijkse Belgische productie van zonne-energie weg.”

Denken jullie dat wij in de toekomst moeten betalen om stroom op het net te zetten?

“Als alle digitale meters uitgerold zijn, kan het zijn dat we af en toe moeten betalen om zonne-energie op het net te zetten”, aldus Sam. “Heb je bijvoorbeeld een vast energiecontract, dan kan er een vaste afnameprijs zijn en een vaste injectievergoeding. Omdat momenten met negatieve marktprijzen steeds frequenter voorkomen, kan die injectievergoeding lager worden. Wanneer energieleveranciers bepalen welke vaste injectievergoeding ze voor een heel jaar lang gaan geven, moeten ze immers rekening houden met die steeds frequentere momenten waarop overtollige zonne-energie die door hun klant op het net geïnjecteerd wordt een lage of zelfs negatieve marktwaarde heeft. Heb je een variabel contract, dan verandert je injectievergoeding driemaandelijks.” 

“Toch zal de injectievergoeding zowel bij vaste als variabele contracten positief blijven, want momenten van overschot blijven zeldzaam. Meestal heeft geïnjecteerde zonne-energie nog steeds waarde op de elektriciteitsmarkt. Dus over de volledige looptijd van zulke contracten kan de leverancier nog steeds een vergoeding geven voor geïnjecteerde energie. Een vast contract waarbij de injectievergoeding negatief is, en je dus heel het jaar door zou moeten betalen wanneer je zonne-energie injecteert, is uitgesloten. Dat mensen met zulke contracten geen prikkel hebben om te stoppen met injecteren op de zonnigste zomerdagen met overschotten, blijft echter suboptimaal.” 

Zijn er nog andere pistes?

“Toch wel”, stelt Joannes, “leveranciers kunnen misschien beslissen om enkel nog dynamische tarieven aan te bieden. Op die manier kunnen ze klanten stimuleren om bij negatieve prijzen minder te gaan injecteren. Er gaan stemmen op om dat af te dwingen, dus een wetgevende oplossing. In Duitsland is dat al het geval. De omvormers reageren op signalen van de netbeheerder. Zo kunnen ze belasting van lokale netten voorkomen. Het is daar wel een tijdelijke oplossing, tot de Duitse netbeheerder de netkabels verzwaard heeft.”

Kan het zijn dat Vlaamse energieleveranciers het Duitse voorbeeld volgen?

Sam: “Misschien wel. Sinds januari 2023 bieden alle energieleveranciers een dynamisch contract aan. Dat is een contract waarbij de elektriciteit elk uur een andere prijs heeft. Zowel om elektriciteit van het net te halen als om op het net te zetten. Is er een overschot, dan krijg je negatieve prijzen. Maar dit type contract slaat niet aan. Minder dan 1% van de Vlamingen heeft momenteel een dynamisch contract.” 

“Toch kan je profijt halen uit een dynamisch contract. Zeker als je werkt met slimme apps die je toestellen aansturen wanneer het tarief laag is. Zo kan je je elektrische wagen op het meest gunstige moment opladen. Combineer je een dynamisch contract met zonnepanelen en zakt de elektriciteitsprijs onder nul, dan moet je betalen om stroom op het net te injecteren”, weet Joannes. “Grote energieproducenten beslissen dan om minder te gaan produceren. Maar dat prijssignaal bereikt de consument niet, tenzij bij een dynamisch tarief. Wie dan blijft injecteren, blijft betalen. Het is dus sowieso altijd beter om zelf opgewekte stroom zelf te gebruiken.” 

Wat moeten we doen om grote overschotten te voorkomen?

Sam: “Er zijn marktgebaseerde oplossingen, regelgevende oplossingen en technische oplossingen. Stoppen met zonnepanelen plaatsen is alleszins niet de oplossing. Het verhaal van de overschotten en negatieve prijzen is maar gedurende 5% van het jaar relevant. De overige 95% van het jaar doe je winst door zelf energie te produceren. Het blijft dus zeker interessant om te investeren in zonnepanelen. Er is absoluut niets mis mee om af en toe wat zonne-energie te verkwisten. Door het plaatsen van een artificiële rem op onze zonnepanelen, die tijdens momenten van overaanbod de productie aftopt.” 

China zit momenteel met een enorme overproductie aan batterijcellen. De prijs daarvan is dit jaar met meer dan 30% gedaald. Wellicht zal daardoor op termijn de aankoopprijs van een thuisbatterij dalen

Kan de thuisbatterij in de toekomst een belangrijkere rol gaan spelen?

“Momenteel is het twijfelachtig of je een thuisbatterij kan terugverdienen over een aanvaardbare periode”, stelt Sam. “Voorlopig zou ik het niet aanraden. Je kan wel pieken gaan dempen met een thuisbatterij, zo hou je ook je capaciteitstarief onder de plak. Of je kan je batterij door een externe partij laten aansturen die er dan netdiensten aan transmissienetbeheerder Elia mee verkoopt. Dan krijg je een bijkomende bron van inkomsten. Maar momenteel zijn thuisbatterijen nog te duur. Als je puur uit bent op financieel rendement, kan je die duizenden euro’s die een thuisbatterij kost beter beleggen.” 

Al kan in de toekomst de thuisbatterij financieel wel aantrekkelijker worden volgens Joannes. “Volgend jaar krijgen we misschien een ander verhaal. China zit momenteel met een enorme overproductie aan batterijen. Hiermee bedoel ik niet thuisbatterijen zelf, maar de batterijcellen die in een thuisbatterij zitten. De prijs daarvan is dit jaar met meer dan 30% gedaald. Wellicht zal daardoor op termijn de aankoopprijs van een thuisbatterij dalen. En dat verandert natuurlijk de zaak."

Wat kunnen we dan in de tussentijd doen?

“Het belangrijkste is om zelf te kijken hoe je overschotten kan gebruiken op een zinnige manier. Die gedragsverandering is niet zo ingrijpend”, vindt Joannes. “De toename van elektrische wagens gaat veel veranderen de komende jaren”, vult Sam aan. “Tegen 2030 zullen er een miljoen elektrische wagens rondrijden in België. Als je nu 3.500 kWh verbruikt, zal door het laden van een elektrische wagen je verbruik stijgen naar pakweg 6.500 kWh. Dat is bijna een verdubbeling. De komende jaren moeten we flexibeler omgaan met zonne-energie. Zo kunnen we met de meeste pieken in de productie van zonne-energie perfect omgaan. Slim laden tijdens zonnige uren, dat is wat ons te doen staat en is technisch een makkelijke binnenkopper.”