Condensatieketel: werking, voordelen en tips voor een correcte installatie en onderhoud

Heel wat woningen worden verwarmd door een condensatieketel omdat die veel efficiënter is dan een traditionele ketel. In dit artikel leggen we uit hoe zo’n condensatieketel precies werkt, wat de voor- en nadelen zijn en waar je op moet letten bij de keuze en installatie ervan. 

Wat is een condensatieketel?

Een condensatieketel is een verwarmingsketel die energie efficiënter benut dan traditionele modellen. De ketel haalt niet alleen warmte uit de verbranding van brandstof (gas of stookolie), maar benut ook de warmte die vrijkomt uit de condensatie van de waterdamp in de rookgassen. Dit verhoogt het rendement aanzienlijk. Een condensatieketel kan tot 30% meer energie besparen dan een klassieke ketel, wat zorgt voor lagere stookkosten en minder CO₂-uitstoot.

Je kan een condensatieketel zowel voor verwarming als voor warm water gebruiken, afhankelijk van het type en de installatie. En ze kunnen worden gecombineerd met andere systemen zoals zonneboilers of warmtepompen voor nog meer energie-efficiëntie.

Hoe werkt een condensatieketel?

Een condensatieketel werkt door warmte te halen uit zowel de verbrandingsgassen als de condensatie van waterdamp die vrijkomt bij de verbranding. Hoe dat precies werkt? De warmte die vrijkomt na de verbranding van stookolie of gas wordt verdeeld over de woning en de verbrandingsgassen. Het is die warmte, opgeslagen in de verbrandingsgassen, die bij een condensatieketel opnieuw gerecupereerd wordt en het hoge energierendement mogelijk maakt.

In plaats van de verbrandingsgassen via de schoorsteen te laten ontsnappen, worden ze afgekoeld tot onder het dauwpunt. Dat is de temperatuur waarop gas - in dit geval de in de rookgassen aanwezige waterdamp - terug vloeibaar wordt. Om zeker te zijn van een goede condenserende werking gebruik je best een warmteafgiftesysteem op lage temperatuur, zoals vloerverwarming, ventiloconvectoren of overgedimensioneerde radiatoren. 

Zo verloopt het condensatieproces stap voor stap:

• De condensatieketel verbrandt gas of stookolie in de verbrandingskamer. De warmte die hierbij wordt opgewekt, verwarmt het water dat door het verwarmingssysteem loopt.
• De warme rookgassen die vrijkomen tijdens de verbranding worden bij traditionele ketels direct afgevoerd via de schoorsteen. Bij condensatieketels worden ze door een warmtewisselaar geleid. Die onttrekt de warmte aan de rookgassen en verwarmt daarmee het verwarmingswater. 
• De rookgassen koelen af waardoor waterdamp in de gassen condenseert. Deze condensatie wekt extra warmte op, en waar die bij traditionele ketels verloren zou gaan, gebruikt de condensatieketel het om het verwarmingswater verder te verwarmen.

Voor- en nadelen van een condensatieketel

Prijs condensatieketel

De prijs van een condensatieketel hangt af van het type ketel, het merk, de capaciteit en de installatiekosten. Voor de ketel moet je rekenen op een prijs tussen de 2.000 en 6.500 euro. Voor de installatie op 500 tot 1.500 euro. Dit kan meer zijn als er veel aanpassingen aan bestaande leidingen of afvoersystemen nodig zijn. Samengevoegd komen de totale kosten (aankoop + installatie) voor een condensatieketel op 2.500 tot 8.000 euro. Als je de ketel wil combineren met andere systemen zoals een warmtepomp of zonneboiler komen er kosten bij. 

Premies 

In Vlaanderen kon je tot 31/10/2024 een aanvraag indienen voor de Mijn VerbouwPremie, daarna is er geen premie meer beschikbaar. In Wallonië kan je bij de distributienetbeheerders een premie aanvragen, vooral als je overschakelt van stookolie naar gas. In Brussel is er geen premie voor een condensatieketel. Check zeker eens bij je gemeente of er premies beschikbaar zijn. 

Condensatieketel op gas

Een condensatieketel op aardgas, propaan of butaan verbrandt gas om warmte te genereren. Toch zijn het niet dezelfde soort gassen. Propaan en butaan zijn vloeibare gassen en worden vaak gebruikt op locaties waar geen aardgasaansluiting mogelijk is. Ze worden ook opgeslagen in tanks. De ketel moet dus geschikt zijn voor propaan of butaan omdat ze andere verbrandingseigenschappen hebben dan aardgas. Vanaf 2025 is een aardgasaansluiting algemeen verboden bij nieuwbouw in Vlaanderen. Voor Brussel en Wallonië geldt dit verbod momenteel nog niet.  

Condensatieketel op mazout

Een condensatieketel op mazout verbrandt stookolie om warmte te genereren. De werking is identiek aan die van een condensatieketel op aardgas. Sinds 1 januari 2022 mag je in Vlaanderen geen stookolieketel meer plaatsen bij nieuwbouw en ingrijpende energetische renovaties. Ook niet als er geen gasaansluiting mogelijk is. In Brussel zal dit het geval zijn vanaf 2025. In Wallonië, waar ongeveer de helft van de huishoudens verwarmt met stookolie, wordt de plaatsing van nieuwe mazoutketels verboden vanaf 1 maart 2025 voor nieuwe gebouwen. Bestaande ketels mogen nog tot uiterlijk 1 januari 2026 vervangen worden. Daarna is de plaatsing van mazoutketels verboden. 

Rendement en vermogen

Het rendement en vermogen van een condensatieketel bepalen hoe efficiënt die je woning verwarmt:

Rendement: het rendement van een condensatieketel wordt meestal uitgedrukt in een percentage en geeft aan hoeveel van de energie die uit de verbranding van brandstof komt, effectief wordt omgezet in nuttige warmte voor je woning. Het rendement van een condensatieketel ligt hoger dan dat van een traditionele ketel omdat het ook de extra warmte uit de rookgassen benut. Het rendement ligt daardoor tussen 90% en 98% en soms zelfs boven 100%. In dat geval wordt alle energie uit de brandstof gebruikt. 

Vermogen: dit is de hoeveelheid warmte die je ketel kan leveren aan je verwarmingssysteem. Het vermogen wordt uitgedrukt in kilowatt en bepaalt hoe goed je ketel voldoet aan de verwarmingsbehoefte van je woning. Heeft je ketel te weinig vermogen, dan levert die niet genoeg warmte, terwijl je bij een te hoog vermogen onnodig energie verspilt. 

Wat zijn de regels voor condensatieketels? 

In België gelden specifieke regels en eisen voor condensatieketels die gericht zijn op energie-efficiëntie, milieuvriendelijkheid en veiligheid. Een overzicht per gewest:

Keurmerk

Bij de keuze van een condensatieketel is het belangrijk om op het kwaliteitslabel te letten. Dat geeft de efficiëntie en uitstoot van de ketel aan. Voor ketels op gas zijn er HR+-ketels, met een minimaal rendement van 88,6%, en HR-Top ketels met een rendement van minimaal 95% bij nominaal vermogen (het maximale vermogen dat een ketel kan leveren bij volle capaciteit) en 107% bij deellast (het vermogen van de ketel als die op lagere capaciteit werkt, bijvoorbeeld als er minder warmte nodig is). Deze ketels hebben ook strikte regels voor de uitstoot.

HR-ketels op stookolie zijn herkenbaar aan het Optimaz-label, dat een rendement van minimaal 93% garandeert. Condensatieketels op mazout met het Optimaz elite-label behalen een hoger rendement, tot 97,5%, met eveneens regels voor de uitstoot.

Daarnaast hebben nieuwe verwarmings- en warmwatertoestellen een Europees energielabel, variërend van A tot G, waarbij een minimale efficiëntie van 86% vereist is voor ketels op gas of stookolie. De meeste condensatieketels vallen in klasse A.

Keuring 

Vóór de ingebruikname van een nieuwe of gewijzigde cv-installatie ben je als eigenaar verplicht het centrale stooktoestel te laten keuren door een erkende technicus. Dat geldt zowel voor installaties op gas als op stookolie en vaste brandstoffen (zoals hout en pellets).  Een erkende vakman of technicus controleert of het toestel veilig werkt en of er geen gezondheidsrisico’s zijn, zoals CO-vergiftiging. Daarnaast zorgt hij ervoor dat de verbranding milieuvriendelijk en energiezuinig verloopt, wat helpt om je energiekosten te verlagen. Na de inspectie ontvang je als eigenaar een keuringsrapport dat de installatie officieel toestaat in gebruik te nemen. In het geval van verhuur moet de verhuurder dit rapport aan de huurder overhandigen.

De regelgeving rond keuring is vastgelegd in het Stooktoestellenbesluit. Dat bepaalt dat je een centraal stooktoestel pas in gebruik mag nemen na een positieve keuring. Bij wijzigingen aan het verbrandingsgedeelte moet een erkende technicus opnieuw een inspectie uitvoeren. Zonder keuringsrapport mag je het toestel niet gebruiken.

Laten installeren of zelf doen? 

Een condensatieketel plaatsen is complex en vergt precisie en technische kennis. Maak deze overwegingen als je twijfelt tussen de condensatieketel zelf installeren of het inschakelen van een professional:

Wat zijn de kosten van de installatie?

De kosten voor het installeren van een condensatieketel hangen af van verschillende factoren, zoals het type en de grootte van de ketel. Verder speelt de complexiteit van de installatie een rol. De kosten zijn hoger als er aanzienlijke aanpassingen aan een bestaand verwarmingssysteem nodig zijn, zoals het verplaatsen van leidingen of het installeren van een nieuw afvoersysteem. Reken op 1.000 euro of meer voor een professionele installatie. Als je de ketel zelf plaatst, blijven de kosten beperkt tot de aanschaf van de ketel en eventuele hulpmiddelen. 

Je condensatieketel regelen

Een goede afregeling van een condensatieketel is essentieel om een optimale werking, energie-efficiëntie en comfort in je woning te waarborgen. Hier moet je zeker op letten:

• Thermostaat

Gebruik een programmeerbare of slimme thermostaat om de temperatuur in je woning te regelen op basis van je dagelijkse routine. Stel de thermostaat in op een comfortabele temperatuur wanneer je thuis bent en op een energiezuinige wanneer je weg bent. Een temperatuur van 19 tot 21°C is ideaal voor woonruimtes. 

• Waterdruk

Controleer regelmatig de waterdruk van je condensatieketel. De ideale druk ligt meestal tussen 1 en 2 bar. Een te lage druk kan de werking van de ketel beïnvloeden, een te hoge druk kan schade veroorzaken. Is de druk te laag, vul dan voorzichtig water bij via het bijvulventiel volgens de instructies van de fabrikant.

• Keteltemperatuur 

Stel de keteltemperatuur in op een niveau dat zowel energie-efficiënt is als comfortabel. De temperatuur van het verwarmingswater wordt meestal tussen 55°C en 65°C ingesteld. Als je vloerverwarming hebt, kan een lagere keteltemperatuur voldoende zijn omdat vloerverwarming een grotere oppervlakte verwarmt en efficiënter werkt bij lagere temperaturen.

Ook belangrijk:

• Zorg voor gebalanceerde radiatoren: dat wil zeggen dat elke radiator gelijkmatig warmte afgeeft. Dit doe je door ze af te stellen met de radiatorkranen of door de druk aan te passen. 
• Ontlucht je radiatoren regelmatig zodat luchtbellen de efficiënte circulatie van het verwarmingswater niet verstoren.
• Laat je ketel jaarlijks controleren en onderhouden om de efficiëntie te behouden en mogelijke problemen vroegtijdig op te sporen.
• Check zelf ook af en toe of er geen lekkages zijn rondom de ketel en leidingen.

Je condensatieketel slim maken

Met moderne technologieën en een slimme regeling kan je een condensatieketel slim maken. Dit zijn enkele oplossingen:

Een slimme thermostaat: hiermee kan je vanop afstand de temperatuur in huis regelen en schema’s instellen die aangepast zijn aan je dagelijkse routine. Sommige slimme thermostaten kunnen via geofencing ook je locatie opvolgen en je verwarming aanpassen als je in de buurt bent of vertrekt. Ook bestaande installaties kan je hiervan voorzien via een bestaande bedrading of draadloos, zolang de ketel compatibel is. 

Zoneregeling: in plaats van een centrale thermostaat voor het hele huis kan je met zoneregeling de temperatuur per kamer regelen. Dat verhoogt je comfort omdat elke ruimte precies de gewenste temperatuur heeft. Het levert je ook een energiebesparing van 10 tot 20% op. Zoneregeling werkt met draadloze thermostaten die je via een bedieningspaneel of smartphone beheert en waarmee je per zone een apart verwarmingsschema kan instellen. Voor een bestaande installatie kan het zijn dat je extra modules nodig hebt om je ketel met zoneregeling te laten werken. 

Modulerende ketel: een modulerende condensatieketel past zijn vermogen aan op basis van de warmtebehoefte. Hij werkt dus niet constant op volle kracht maar schaalt geleidelijk op of af. In combinatie met het gebruik van de warmte uit de rookgassen zal je daardoor minder brandstof verbruiken, wat goed is voor je stookkosten. 

Onderhoud

Het onderhoud van een condensatieketel is niet alleen verplicht, maar ook essentieel om de energie-efficiëntie ervan te behouden. Daarnaast zorgt het voor een veilige werking door mogelijke problemen te voorkomen. Je verlengt ook de levensduur van de ketel, voorkomt dure reparaties en helpt defecten vroegtijdig op te sporen. 

Hoelang gaat een condensatieketel mee?

De levensduur van een condensatieketel hangt af van verschillende factoren, zoals de kwaliteit en het merk van de ketel, of je de ketel regelmatig laat onderhouden of niet, de waterkwaliteit (hard water kan kalkaanslag veroorzaken), de installatie en het gebruik van de ketel. Over het algemeen gaat een goed onderhouden condensatieketel tussen de 12 en 20 jaar mee. Als je ketel ouder is dan 15 jaar en je merkt een afname in efficiëntie, hogere energiekosten of frequente storingen, overweeg je best om deze te vervangen.

Waar moet je op letten bij de aankoop van een nieuwe condensatieketel?

Verschillende factoren bepalen of je de juiste ketel kiest voor jouw situatie: eerst en vooral moet je een ketel kiezen die compatibel is met de brandstof (gas of mazout) waarmee je wil verwarmen. Beslis ook of je een combiketel wil (die zowel de verwarming als warm water levert) of een aparte verwarmingsketel en boiler. Hou verder ook rekening met: 

• De energie-efficiëntie van de ketel: hoe hoger het rendement, hoe energiezuiniger de ketel.
• Het vermogen van de ketel: dit moet aangepast zijn aan de grootte van je woning en je verwarmingsbehoefte. Een te kleine ketel krijgt het niet warm genoeg, een te grote verbruikt onnodig veel energie. Of kies voor een modulerende ketel.
• Je budget: vergelijk meerdere modellen en merken om een ketel te kiezen die binnen je budget past. 
• De kwaliteit van de ketel: kies een ketel van een gerenommeerd merk met een goede reputatie op het vlak van betrouwbaarheid, garantie en service. Lees reviews en vraag aanbevelingen bij professionals als je twijfelt.
• De compatibiliteit van de ketel met je huidige verwarmingssysteem en leidingen. Het kan zijn dat er aanpassingen nodig zijn om de nieuwe ketel te kunnen installeren. 
• Slimme technologie: ketels met een slimme regeling en app-bediening bieden extra gebruiksgemak, een betere controle en efficiëntie.

Condensatieketel in combinatie met warmtepompboiler

Het combineren van een condensatieketel met een warmtepompboiler kan een efficiënte manier zijn om je verwarmingssysteem te optimaliseren en tegelijkertijd energiekosten te verlagen. Een warmtepompboiler gebruikt warmtepomptechnologie om energie uit de lucht, water of bodem te halen en deze om te zetten in warm water voor huishoudelijk gebruik, zoals douchen en koken. Combineer je die met een condensatieketel, dan zal de warmtepompboiler vooral tijdens de zomermaanden of periodes met milde temperaturen werken, wanneer de vraag naar verwarming laag is. Tijdens de koudere maanden, wanneer er meer vraag naar verwarming is, kan de condensatieketel het werk overnemen.

Condensatieketel in combinatie met zonneboiler

Je kan een condensatieketel ook combineren met een zonneboiler. Een zonneboiler gebruikt zonne-energie om water te verwarmen. Het bestaat uit zonnepanelen (zonnecollectoren) die zonne-energie omzetten in warmte. Tijdens zonnige periodes of wanneer er voldoende zonlicht is, zal de zonneboiler het water in het systeem verwarmen voor huishoudelijk gebruik en ter ondersteuning van de verwarming. In periodes met weinig zonlicht of tijdens de winter zal de condensatieketel bijspringen om het water en je woning te verwarmen.

Door gratis zonne-energie te benutten, bespaar je op je energiefactuur. Je condensatieketel dient nog als back-up zodat je het meeste voordeel haalt uit de zonne-energie en toch verzekerd bent van voldoende warmte.

FAQ condensatieketel