Ventilatiesysteem kiezen: soorten, prijzen en tips voor jouw woning

Goede ventilatie is essentieel voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. In dit artikel ontdek je waarom een ventilatiesysteem onmisbaar is, welke soorten er bestaan, hun voor- en nadelen en prijzen. We bekijken ook hoe een ventilatiesysteem bijdraagt aan je E-peil en of je het systeem zelf kan plaatsen of beter laat installeren. 

Goede ventilatie is essentieel voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. In dit artikel ontdek je waarom een ventilatiesysteem onmisbaar is, welke soorten er bestaan, hun voor- en nadelen en prijzen. We bekijken ook hoe een ventilatiesysteem bijdraagt aan je E-peil en of je het systeem zelf kan plaatsen of beter laat installeren. 

Waarom een ventilatiesysteem in je huis?

In een goed geïsoleerde woning kan lucht nauwelijks nog vanzelf circuleren. Dat is goed voor je energieverbruik, maar zonder gecontroleerde ventilatie stapelen vocht, CO₂ en schadelijke stoffen zich snel op. Denk aan kookdampen, schoonmaakproducten, verf of de lucht die we uitademen. Met een ventilatiesysteem zorg je voor:

• Gezonde luchtkwaliteit: verse buitenlucht komt binnen, vervuilde lucht wordt afgevoerd.
• Voorkomen van vochtproblemen: minder kans op condens, schimmel en muffe geurtjes.
• Comfort: een aangenaam binnenklimaat zonder benauwde of droge lucht.
• Energie-efficiëntie: moderne systemen combineren ventilatie met warmteterugwinning, zodat je woning gezond en zuinig blijft.

Gevolgen slechte ventilatie

• Een woning zonder ventilatiesysteem lijkt op het eerste gezicht misschien geen probleem, maar de gevolgen worden vaak pas later zichtbaar en voelbaar. Een gebrek aan ventilatie heeft een impact op zowel je gezondheid als woning:
• Gezondheidsproblemen: een te hoge concentratie CO₂ en fijnstof kan leiden tot hoofdpijn, vermoeidheid, allergieën of ademhalingsproblemen. Ook virussen verspreiden zich sneller in slecht verluchte ruimtes.
• Vocht en schimmel: kookdampen, douchevocht en ademlucht blijven hangen en slaan neer op muren en ramen. Dit veroorzaakt condens en uiteindelijk schimmelvorming.
• Muffe geuren: zonder luchtverversing blijven geuren lang in huis hangen.
• Schade aan de woning: vochtige binnenlucht kan pleisterwerk, hout en isolatie aantasten.

Hoe werkt een ventilatiesysteem?

Een ventilatiesysteem voert vervuilde binnenlucht gecontroleerd af en zorgt ervoor dat er verse buitenlucht naar binnen komt. Dat gebeurt continu en volgens een vast patroon, zodat er altijd voldoende zuurstof aanwezig is en vocht geen kans krijgt om zich op te hopen. Er zijn twee kernprincipes:

• Toevoer van verse lucht: frisse buitenlucht komt via ventilatieroosters, ventilatiekanalen of mechanische ventilatoren de woning binnen.
• Afvoer van vervuilde lucht: vochtige of vervuilde lucht wordt afgevoerd via afzuigpunten in ruimtes zoals de keuken, badkamer en het toilet. 

Afhankelijk van het type systeem gebeurt dit natuurlijk, mechanisch of een combinatie van beide. Bij de meest geavanceerde systemen wordt er bovendien warmte teruggewonnen uit de afgevoerde lucht, zodat je huis gezond en energiezuinig blijft.

Centraal ventilatiesysteem

Een centraal ventilatiesysteem is een installatie waarbij één centrale unit de volledige ventilatie van de woning aanstuurt. Vanuit die unit lopen er ventilatiekanalen naar de verschillende ruimtes in huis. Zo wordt er verse lucht aangevoerd in droge ruimtes zoals de living en slaapkamers, terwijl er vervuilde lucht wordt afgevoerd in natte ruimtes zoals de keuken, badkamer en het toilet. 

Een centraal systeem heeft dus één centrale motor of ventilatie-unit, een netwerk van ventilatiekanalen door de woning en er is mogelijkheid tot warmteterugwinning (bij systeem D). Het is vooral interessant bij nieuwbouw of grondige renovaties, waar de ventilatiekanalen netjes geïntegreerd kunnen worden in vloeren, muren of plafonds.

Decentraal ventilatiesysteem

Met een decentraal ventilatiesysteem kan je kamer per kamer ventileren in plaats van met een centrale unit. Dat kan met aparte ventilatie-units per kamer en een rechtstreekse doorvoer door de buitenmuur. Zo wordt er verse lucht toegevoerd en vervuilde lucht afgevoerd zonder dat je een uitgebreid kanalennetwerk moet voorzien. 

Een decentraal ventilatiesysteem is vooral interessant bij renovatieprojecten of als je slechts bepaalde ruimtes wil ventileren zonder je volledige woning te verbouwen.

4 ventilatiesystemen: A, B, C of D

Er zijn meerdere types van ventilatiesystemen. De richting van luchtcirculatie is altijd dezelfde: toevoer langs de droge ruimtes en dan vervolgens via doorvoeropeningen, in de vorm van binnenmuurroosters of kieren onder de deuren, naar de natte ruimtes. Daar wordt de lucht afgevoerd. Naargelang de toevoer en afvoer natuurlijk of mechanisch gebeurt, onderscheiden we vier verschillende systemen om gecontroleerd te ventileren: A, B, C/C+ en D/D+.

Systeem A: natuurlijke toevoer en afvoer

Bij systeem A gebeurt de luchtcirculatie op natuurlijke wijze aan de hand van klimatologische drukverschillen. De lucht komt de woning binnen via regelbare toevoeropeningen (RTO’s) in ramen, muren of dak. Deze RTO’s zijn regelbaar in die zin dat je ze wat meer kan openen of sluiten. Zo vermijd je dat je ventilatie in overdrive gaat op winderige dagen. Bepaalde RTO’s zijn zelfregelend: ze bepalen zelf hoeveel lucht ze binnen laten. In de natte ruimtes verdwijnt de vervuilde lucht via regelbare afvoeropeningen (RAO) in een verticaal kanaal dat boven het dak uitmondt.

Systeem B: mechanische toevoer en natuurlijke afvoer

De afvoer gebeurt op dezelfde manier als bij het voorgaande systeem (natuurlijke afvoer), maar de toevoer vindt ‘mechanisch’ plaats met behulp van ventilatoren. Dit systeem wordt amper toegepast in woningen.

Systeem C: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer

De toevoer vindt net zoals bij systeem A plaats met RTO’s (natuurlijke toevoer). De afvoer gebeurt echter mechanisch via afvoeropeningen (AO) met extractieventielen in de natte ruimtes. Zo’n ventiel bestaat uit een filter die de lucht zuivert en een geluidsdemper die het lawaai van de installatie tot een minimum beperkt.

Binnen de systemen C is er ook een categorie vraaggestuurde ventilatie. Bij die systemen gebeurt de afvoer op een gecontroleerde manier en enkel als het nodig is. Via ingebouwde sensoren (vocht, temperatuur, beweging en CO₂) wordt het extractiedebiet aangepast aan de werkelijke woonsituatie. Zo is het elektriciteitsverbruik en het verlies van warmte minimaal. En spaar je dus ook geld uit op je energiefactuur.

Systeem D: mechanische toevoer en afvoer

Bij systeem D gebeurt alles mechanisch: zowel de toevoer van verse lucht als de afvoer van vervuilde lucht. Dat betekent dat er ook een dubbel kanalennet nodig is: één voor de toevoer met toevoeropeningen (TO) in de droge ruimtes en één voor de afvoer in de natte ruimtes met AO’s.

Het grote voordeel is dat het systeem volledig regelbaar is: je kan een goed evenwicht bereiken tussen aan- en toevoer. Daarom wordt het systeem D ook wel ‘balansventilatie’ genoemd. Meestal zit er ook een warmteterugwinunit in (WTW): die warmt de koude lucht die binnenkomt op met de warmte van de afgevoerde lucht. Je kan balansventilatie ook vraaggestuurd maken met sensoren die CO₂ en/of vocht meten. Zo ventileer je niet meer dan nodig en zuiniger.

Om warmte te recupereren bij een systeem D kan je een warmtewisselaar gebruiken. Die zal de warmte uit de afvoerlucht overdragen aan de toevoerlucht om die in de koude wintermaanden voor te verwarmen. Wat dan in de zomer? Door een bypass wordt de warmtewisselaar uitgeschakeld. Anders wordt het te warm in huis. Dit systeem noemen we ventilatiesysteem D+.

Voor- en nadelen per systeem

Welk ventilatiesysteem voor jou de beste keuze is, hangt af van jouw woning (nieuwbouw of renovatie), jouw wensen en beschikbaar budget. Elk systeem heeft zijn specifieke troeven en aandachtspunten. We zetten ze op een rij in deze tabel: 

Prijs

De prijs van je ventilatiesysteem wordt bepaald door drie factoren: de oppervlakte van je woning, het gewenste debiet (= de noodzakelijke hoeveelheid te verversen lucht) en de complexiteit van de plaatsing van je ventilatiesysteem. Daarnaast speelt het type ventilatiesysteem een belangrijke rol. Het spreekt voor zich dat ventilatiesysteem A (natuurlijke aan- en afvoer) goedkoper is dan bijvoorbeeld ventilatiesysteem D (mechanische aan- en afvoer). Kies je voor ventilatie met warmterecuperatie, dan heeft dat ook een impact op de prijs. Zo betaal je voor systeem C rond de 3.250 euro. Voor systeem D tussen 5.500 en 7.000 euro.

Premies

In Vlaanderen krijg je voor de installatie van een ventilatiesysteem geen premie. Maar de investering telt wel mee voor de totaalrenovatiebonus. Wie investeert in drie of meer energiebesparende maatregelen, kan voor die bonus in aanmerking komen. Je moet de plaatsing van je ventilatiesysteem dan wel aanmelden bij Fluvius. In Brussel kan je de RENOLUTION-premie aanvragen voor gecontroleerde mechanische ventilatie, dus systeem C en D. En in Wallonië komt ventilatie in aanmerking voor de prime Habitation.

Is een ventilatiesysteem verplicht?

Ja, volgens de EPB-regelgeving is ventilatie verplicht bij nieuwbouw en grondige renovatieprojecten. De B in EPB-eisen staat voor ‘binnenklimaat’. Deze binnenklimaateisen houden in dat je het risico op oververhitting in de zomer moet beperken en in minimale ventilatievoorzieningen moet voorzien. Ventileren zorgt ervoor dat de binnenlucht gezond blijft in goed geïsoleerde en luchtdichte woningen. 

Impact op de EPB-regelgeving en BEN-woningen

In België gelden strenge energienormen voor nieuwbouw en grondige renovaties. Via de EPB-regelgeving moet elke woning voldoen aan bepaalde eisen voor energiezuinigheid, comfort en gezondheid. Het resultaat hiervan wordt uitgedrukt in het E-peil: hoe lager dit cijfer, hoe energiezuiniger je woning.

Een ventilatiesysteem speelt hierbij een cruciale rol:

• Verplicht in nieuwbouw: elke nieuwe woning moet beschikken over een gecontroleerd ventilatiesysteem om aan de EPB-eisen te voldoen.
• Gezondheid en comfort: de regelgeving kijkt niet alleen naar isolatie en energieverbruik, maar ook naar de kwaliteit van het binnenklimaat. Een ventilatiesysteem garandeert een constante toevoer van verse lucht.
• Lager E-peil: geavanceerde ventilatiesystemen (zoals systeem D met warmteterugwinning) beperken warmteverlies. De warmte van afgevoerde lucht wordt hergebruikt om binnenkomende lucht op te warmen, waardoor de woning minder energie nodig heeft voor verwarming. Dat drukt het E-peil aanzienlijk.

Voor wie een BEN-woning wil bouwen, is een performant ventilatiesysteem dus onmisbaar. Samen met isolatie, luchtdichtheid en hernieuwbare energiebronnen vormt het een sleutelelement om het lage E-peil te halen en zo te voldoen aan de Belgische normen.

Plaatsing: zelf doen of laten doen?

Wil je maar één ruimte ventileren en heb je ervaring met klussen? Dan is een decentraal systeem zelf plaatsen een optie. Voor een centraal ventilatiesysteem schakel je een vakman in. Deze installatie omvat een goed ontwerp, correcte dimensionering, luchtdichte kanalen en een juiste inregeling. Als je fouten maakt tijdens de plaatsing kan dit leiden tot lawaai, warmteverlies of een systeem dat niet naar behoren werkt. Met een vakman ben je zeker van een correct werkend systeem en voldoe je aan de Belgische energienormen.

Ben je nog op zoek naar een vakman voor je ventilatiesysteem? Vraag hier makkelijk en vrijblijvend offertes aan bij vakmannen in je buurt. 

Welk systeem kies ik best?

Het juiste ventilatiesysteem hangt sterk af van je woningtype en de fase waarin je zit: nieuwbouw of renovatie. Beide situaties vragen een andere aanpak.

Ventilatiesysteem nieuwbouw

Bij nieuwbouwprojecten is een ventilatiesysteem C of D de beste keuze. Omdat de woning nog ontworpen en gebouwd wordt, kunnen ventilatiekanalen netjes geïntegreerd worden in muren, plafonds of vloeren.

Ventilatiesysteem renovatie

De keuze van een ventilatiesysteem hangt af van de mate waarin je wil renoveren. Je kan niet altijd kanalen doorheen de woning voorzien. Dan zijn decentrale systemen vaak een slimme oplossing. Ga je nieuwe ramen plaatsen, dan volstaat het om raamprofielen met ventilatieroosters te voorzien. Denk je eraan om een extra toiletruimte te creëren, dan kan je zelf een automatisch ventilatierooster plaatsen. Zie je het echter groter en wordt het een grondige renovatie of ga je bijbouwen? Dan is mechanische ventilatie nodig en kan je kiezen tussen ventilatiesysteem C of D. 

Ventilatiesysteem combineren met isolatie

Isoleren zonder ventileren is vragen om problemen. Bij renovaties gaat er veel aandacht naar betere isolatie: muren, het dak en ramen worden luchtdichter gemaakt om warmteverlies te beperken. Maar dat  kan nieuwe problemen veroorzaken als er geen goede ventilatie aanwezig is. Vocht van het koken, douchen of ademen kan niet meer weg en condenseert op koude oppervlakken. Dit leidt tot schimmelvorming, muffe geuren en mogelijk schade aan je muren, vloeren en meubilair. De luchtkwaliteit daalt ook, wat gezondheidsklachten zoals hoofdpijn, allergieën en ademhalingsproblemen kan veroorzaken. 

Daarom moet je isolatie en ventilatie combineren. Waar isolatie energie binnenhoudt, zorgt ventilatie voor gezonde luchtcirculatie. Moderne ventilatiesystemen met warmteterugwinning (systeem D) verliezen bovendien nauwelijks energie, waardoor isolatie en ventilatie perfect hand in hand gaan.

Gebruik

Een ventilatiesysteem is ontworpen om continu te werken. Door het correct te gebruiken, blijft de luchtkwaliteit gezond en voorkom je vochtproblemen. Dit zijn enkele basisregels:

• Laat het systeem altijd aanstaan: ook ’s nachts en tijdens vakanties. Uitschakelen kan leiden tot vochtophoping en schimmel.
• Gebruik de juiste stand: de meeste systemen hebben meerdere ventilatiestanden.
  • Lage stand: voor dagelijks gebruik.
  • Hoge stand: bij koken, douchen of veel bezoek, als er extra vocht en CO₂ vrijkomt.
• Houd ventilatieroosters vrij: dek ze niet af met meubels of gordijnen, anders werkt de luchtcirculatie niet goed.
• Onderhoud regelmatig: vervang of reinig filters en laat het systeem nakijken door een professional.

Wat is intensieve nachtventilatie?

Je kan je huis ook op een natuurlijke en budgetvriendelijke manier (aanvullend) ventileren via intensieve nachtventilatie. Met deze techniek zorg je ervoor dat je huis afkoelt door de natuurlijke flow van de lucht. Er zijn bij nachtventilatie drie ventilatieprincipes mogelijk. 

De eerste en meest efficiënte techniek is verticale trek door het schoorsteeneffect. Hierbij komt er beneden koele lucht binnen die doorheen het huis naar boven stijgt en ontsnapt via openstaande dakramen. Een tweede techniek is de horizontale ventilatie of dwarsventilatie. Dit principe kan je toepassen als er geen dakramen zijn. Koele lucht dringt de woning binnen via openstaande ramen van de ene gevel en ontsnapt via de openstaande ramen aan de andere gevel. Tot slot is er kringventilatie. Deze techniek kan je bijvoorbeeld gebruiken om een vide af te koelen. De koele lucht komt binnen via een gevel, stijgt op en verdwijnt via een openstaand raam van dezelfde gevel. 

Onderhoud

Het type systeem bepaalt hoe je je ventilatiesysteem moet onderhouden. Bij ventilatiesysteem A is het belangrijk om de roosters proper te houden met een vochtige doek. Het onderhoud van ventilatiesysteem C is iets uitgebreider. Hier moeten ook het kanalennet, de afvoerventilator(en) en -ventielen proper blijven. Ventilatiesysteem D vraagt om een regelmatig en specifiek onderhoud om te vermijden dat er vervuilde lucht in de woning terechtkomt. Daarom moet je op regelmatige basis de filters, ventilatoren of het kanalennet reinigen of zelfs vervangen. 

Wat met je ventilatie in de winter?

Een goede ventilatie is in de winter even belangrijk als in eender welk seizoen. Vochtige lucht die niet weg kan, kan voor vochtproblemen zorgen. En ook in onze binnenlucht zitten heel wat gassen, stofdeeltjes en microben die hun weg naar buiten moeten vinden. Wil je een gezond binnenklimaat, dan is permanent ventileren de boodschap. 

Kan je een bestaand ventilatiesysteem upgraden?

Je kan een bestaand ventilatiesysteem upgraden. Denk maar aan het installeren van warmteterugwinning, slimme sturing of betere filters. Laat je wel altijd adviseren door een erkende installateur om te zien welke verbeteringen in jouw woning technisch en financieel haalbaar zijn.

FAQ: ventilatiesysteem