Van houtwolisolatie tot schelpen: welke natuurlijke isolatiematerialen zijn er?

In het streven naar energiezuinige woningen die zo weinig mogelijk CO₂ uitstoten, heeft isolatie de laatste jaren enorm aan belang gewonnen. Een goed geïsoleerde en luchtdichte woning vormt steevast de basis waarop verder wordt geborduurd. Omdat de meest gebruikte isolatiematerialen afkomstig zijn uit de petrochemie, en dus artificieel en moeilijk te recycleren zijn, verdienen de natuurlijke varianten meer aandacht. Een overzicht van de soorten natuurlijke isolatiematerialen.

1. Cellulose

Een van de meest gebruikte gerecycleerde materialen is cellulose. Cellulosevezels zijn papiervlokken op basis van oud papier. De lambda-waarde is te vergelijken met die van minerale wollen. Het is een dampopen en vochtregulerend materiaal met een hoge geluidsabsorptie. Net zoals houtwol wordt cellulose in zijn losse vorm vaak gebruikt voor de isolatie van daken, vloeren of muren, ingeblazen of uitgestrooid. Maar het is ook verkrijgbaar in de vorm van isolatiematten of -platen, die bijzonder geschikt zijn voor akoestische toepassingen in bijvoorbeeld scheidingswanden tussen verschillende kamers.

2. Stro

Algemeen gesproken is stro een goede isolator, met een lage tot zelfs positieve impact op het milieu. Doordat stro een ‘restmateriaal’ is, waar er eigenlijk te veel van is, vergt het geen extra energie om het te produceren. Toch kampt stro met een aantal hardnekkige vooroordelen. “Stro heeft de perceptie erg brandbaar te zijn. Maar dat is niet zo. Voorwaarde is wel dat het goed samengeperst is”, vertelt Maarten Van der Linden van BAST architects & engineers.

“Een andere foute veronderstelling is dat je altijd met balen moet werken, en je dus sowieso met zeer dikke muren zit. Ook dat klopt niet. Bovendien kan een muur uit strobalen gewoon worden afgewerkt met een leemlaag, waardoor de uiteindelijke dikte van circa 40 centimeter overeenkomt met een traditionele muur met bakstenen en een spouwmuur.”

Lees ook: Katrien en David bouwden hun huis met strobalen

3. Gras

Naast stro steekt ook gras meer en meer de kop op als natuurlijk isolatiemateriaal. “Samen met verschillende kennisinstellingen in België en Nederland is er de laatste jaren enorm veel onderzoek verricht naar manieren waarop het maaisel van graslanden uit bijvoorbeeld natuurgebieden gebruikt zou kunnen worden. Om dat te optimaliseren is een nieuwe manier van maaien en verzamelen ontwikkeld. Met Gramitherm hebben we sinds kort zelfs een Belgische fabriek waar gras wordt opgewaardeerd tot isolatiemateriaal, zoals graswol. Het bezit dezelfde technische kwaliteiten als bijvoorbeeld hennepwol, maar het is lokaler en meer circulair. Dat het hele proces zich in een straal van 200 km afspeelt, maakt het uniek”, vertelt Rein De Pooter van Ecomat, dat gespecialiseerd is in ecologische bouwmaterialen.

4. Kalkhennep

Een materiaal met al iets meer ‘ervaring’ in de sector is kalkhennep. De isolatiewaarde van kalkhennep ligt iets lager dan die van stro, maar het is dan weer een betere vochtregulator. Daardoor is het ideaal om als binnenmuurisolatie te gebruiken, zowel bij nieuwbouw als bij renovatie. Kalkhennep bestaat uit een mengeling van gebrande kalk en hennepscheven.

Aangezien je hennep tot vier keer per jaar van hetzelfde stuk grond kan oogsten, haalt het materiaal veel CO₂ uit de lucht. Bovendien kan je het gebruiken voor de volledige isolatie van de wand. Je zal dus geen aanvullende isolatielaag moeten voorzien. Aangezien het aangestampt wordt en het daardoor een mooie structuur heeft, hoeft het niet per se extra afgewerkt te worden. Al kan je er wel voor kiezen om het te bezetten met een kalk- of leempleister, of om af te werken met een plaatmateriaal.

5. Schelpen

Schelpen worden vooral in Nederland veel gebruikt voor het isoleren van kruipkelders. Daarnaast bieden ze bij renovatie het voordeel dat je ze op volle grond kan storten, zodat ze bijvoorbeeld ideaal zijn als vervanging van een vloer die nog op zavel ligt. “De schelpen worden aangebracht in een laag van 32 cm. Als het grondwater zou stijgen, dan zal dat dankzij de drainerende kwaliteiten van de schelpen niet hoger dan 10 cm zijn. De overige 20 cm fungeren dan als isolatielaag. Als afwerking kan je ze bedekken met kurkplaten en een dekvloer, maar ook rechtstreeks met een traditionele dekvloer”, vertelt De Pooter.

“Schelpen zijn bovendien makkelijk te recupereren. Dat kan handig zijn wanneer je bijvoorbeeld een tuinhuis plaatst en de optie wil openhouden om het ooit te verplaatsen. Daarnaast zijn schelpen ideaal om vocht te onttrekken aan muren die niet onderkapt zijn, aangezien ze een vochtbarrière opwerpen. Als je dat combineert met de juiste isolatie van de muren zelf, bijvoorbeeld met kalkhennep, garandeer je een perfecte verzorging van je gebouw.”

6. Vlas

Je kan ook isoleren met vlas. Dat wordt tot isolatiedekens verwerkt op ongeveer dezelfde manier als minerale wollen. Vlas is in staat vocht op te nemen en terug af te geven en heeft dus een vochtregulerende eigenschap.

7. Riet

Riet dankt zijn goede isolatiewaarde aan de grote hoeveelheid lucht tussen de stengels die met verzinkte of roestvrij stalen draden samengebonden worden tot zelfdragende constructie. Vooral als dakisolatie gebruikt. In dat geval heb je in één beweging dakisolatie en dakbedekking

8. Kurk

Kurk is afkomstig van de schors van de kurkeik. Als isolatiemateriaal combineert kurk een hoge geluidsdempende werking met een goede isolatiewaarde. Je kan kurk als plaatmateriaal gebruikt  voor vloer-, dak- en spouwisolatie.

9. Schapenwol en hennepwol

Schapenwol en hennepwol zijn te vergelijken met minerale wollen, maar dan afkomstig van rescepctievelijk schapen en hennep. Schapenwol heeft een zeer hoge brandweerstand.

10. Perliet

Perliet is een vulkanisch gesteente en is verkrijgbaar in geëxpandeerde korrelvorm voor thermische of akoestische isolatie. Het wordt vaak vermengd met betonchape en is ook te krijgen als stijve isolatieplaten die vooral gebruikt worden voor platdakisolatie. Belangrijk pluspunt: perliets is onbrandbaar materiaal.

11. Vermiculiet

Vermiculiet is afkomstig van leisteen en is verkrijgbaar in geëxpandeerde korrelvorm. Het wordt los gestort en dat maakt vermiculiet erg geschikt als isolatie tussen roosterbalken. Vermengd met bitumen is vermiculiet geschikt als platdakisolatie en als afschotlaag onder de dakbedekking. Dit isolatiemateriaal is vooral interessant in vochtige sferen (spouwmuren en kruipkelders) en in extreem warme sferen (vb. rookkanalen).

12. Enkele nieuwkomers

In die zoektocht naar meer lokale, gerecycleerde materialen doen verschillende nieuwkomers hun intrede. “Zo onderzoeken we momenteel hoe we via de Antwerpse kringwinkels jeansbroeken kunnen inzamelen om isolatie van te maken. Hiervoor wordt de stof uiteengerafeld en de slechte, korte vezels eruit gehaald. Zo kunnen we onze eigen grondstof voor jeansisolatie aanbieden aan de Noord-Franse fabriek”, vertelt De Pooter.

“Er wordt ook gekeken hoe de bomen die gerooid zullen worden voor de Oosterweelverbinding als grondstof kunnen dienen voor houtvezelisolatie. Of worden kurken stoppen ingezameld om er kurkkorrels van te maken. Die hebben niet alleen goede akoestische kwaliteiten, maar zijn ook ideaal als isolatie in de relatief vochtige omgeving van een spouwmuur, omdat kurk geen vocht opneemt. Algemeen proberen we het circulaire en ecologische verder met elkaar te versmelten”, vertelt De Pooter.

De komende jaren zullen er hoogstwaarschijnlijk nog nieuwe materialen bijkomen, wat het aanbod nog vergroot. Die grote diversificatie is nodig omdat natuurlijke materialen minder makkelijk op grote schaal te produceren zijn. Tegelijk laat die diversificatie toe om zo veel mogelijk nuttig gebruik te maken van allerhande reststromen.