Warmtepomp: van werking en soorten tot onderhoud en prijs

Hoe werkt een warmtepomp? Welke soorten zijn er en hoe onderhoud je ze? Hoeveel kan je ermee besparen? Is een warmtepomp verplicht? Is een warmtepomp interessant bij renovatie? En wat is de prijs? We werpen een blik op de meestgestelde vragen over de warmtepomp.

Hoe werkt een warmtepomp?

Een warmtepomp onttrekt warmte uit de omgeving (lucht, bodem of water) en geeft die af in je woning met behulp van een warme bron via een warmtewisselaar of een warmteafgiftesysteem (vloerverwarming, wandverwarming, radiatoren, ventiloconvectoren, binnenunit). De meeste warmtepompen maken gebruik van de compressietechniek. Dat betekent dat een warmtepomp de warmte uit de natuur haalt. Een koelvloeistof of koelmiddel transporteert de warmte. Een compressor perst de damp van de koelvloeistof samen, totdat deze een hogere temperatuur heeft dan de warmtebron. Het bijzondere aan de koelvloeistof is dat ze al bij lage temperaturen haar kookpunt bereikt en dan verdampt. Via een condensor geeft de koelvloeistof haar warmte vervolgens af aan de verwarming in huis (aan de lucht bij luchtverwarming of aan het water van het verwarmingscircuit). Het circuit van de warmtepomp bevat een ontspanningsventiel. Dit verlaagt de druk, zodat de koelvloeistof weer vloeibaar wordt en het proces opnieuw begint. 

De verschillende soorten warmtepompen

We onderscheiden drie verschillende soorten warmtepompen: lucht-luchtwarmtepomp, lucht-waterwarmtepomp en de geothermische warmtepomp (bodem-waterwarmtepomp en water-waterwarmtepomp). De hybride warmtepomp is een buitenbeentje. Daarbij combineer je een lucht-waterwarmtepomp met een condensatieketel op gas of stookolie.

1. Lucht-luchtwarmtepomp: deze aerothermische warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en geeft deze rechtstreeks af aan de binnenlucht in huis.
2. Lucht-waterwarmtepomp: deze warmtepomp onttrekt warmte uit de buitenlucht en  geeft ze aan het warmwatercircuit van de vloer- of wandverwarming, de radiatoren of ventiloconvectoren.
3. Geothermische bodem-waterwarmtepomp: deze warmtepomp haalt warmte uit de bodem en geeft die warmte af aan het verwarmingscircuit.
4. Geothermische water-waterwarmtepomp: deze warmtepomp haalt warmte uit het grondwater of het oppervlaktewater en geeft die warmte af aan het verwarmingscircuit.

Waarom kiezen voor een warmtepomp?

Een warmtepomp is een zeer duurzaam verwarmingssysteem. Zeker in combinatie met zonnepanelen. Het energieverbruik van een warmtepomp is laag. Dat komt doordat er enkel elektrische stroom nodig is om de compressor aan te drijven. De overige energie komt van de aanwezige warmte uit de omgeving. Een warmtepomp is sowieso een slimme keuze om je woning helemaal futureproof te maken. Zeker met de uitfasering van fossiele brandstoffen in het achterhoofd. Bij nieuwbouw is het plaatsen van een warmtepomp quasi een no-brainer. Door te kiezen voor een warmtepomp zet je in op verduurzaming en verminder je de CO₂-uitstoot. Lees meer over warmtepompen in onze gratis gids.

Wat is het verbruik, het rendement en de terugverdientijd?

In vergelijking met een klassieke aardgas- of stookolieketel verbruikt een warmtepomp tot 40% minder. Natuurlijk brengt een warmtepomp extra elektriciteitsverbruik met zich mee. Een voorbeeld: Uit je EPB blijkt dat je 10.000 kWh per jaar verbruikt voor verwarming. Je warmtepomp heeft een COP van 4. Dat betekent dat je warmtepomp 1 kWh stroom omzet in 4 kWh warmte. Je jaarverbruik zal dan met zo’n 2.500 kWh toenemen. 

Maar het verbruik hangt natuurlijk ook af van de bouwschil. Het spreekt voor zich dat bij een energieneutrale nieuwbouwwoning de verbruikskost lager ligt dan bij een slecht geïsoleerde woning. Het extra stroomverbruik kan je opvangen door zelf elektriciteit te produceren en je warmtepomp te combineren met zonnepanelen.

Het rendement van je warmtepomp hangt af van:

• de isolatiegraad en luchtdichtheid van je woning;
• het warmteafgiftesysteem: vloerverwarming, radiatoren …;
• de brontemperatuur: de temperatuur van de buitenlucht, de bodem, het grondwater …;
• het warmwatergebruik: want hiervoor moet je warmtepomp harder werken. Om je woning te verwarmen volstaat een lage temperatuur. Voor de verwarming van water moet de temperatuur stijgen;
• het klimaat: het rendement van een warmtepomp in Zuid-Spanje zal omwille van het klimaat hoger zijn dan bij ons. 

De gemiddelde terugverdientijd van een warmtepomp ligt rond de 10 jaar. Het type warmtepomp bepaalt onder andere de terugverdientijd. Zo zal een geothermische warmtepomp een langere terugverdientijd hebben (denk: 20 jaar of meer) omdat de investeringskosten hoog zijn. Wordt elektriciteit goedkoper door de taxshift, dan zal de terugverdientijd van alle type warmtepompen korter worden.

Wat is de efficiëntie van warmtepompen?

Hoe kleiner het temperatuurverschil is tussen de warmtepomp en het afgiftesysteem (vloerverwarming, ventiloconvectoren ...) hoe efficiënter. Combineer je bijvoorbeeld je warmtepomp met vloerverwarming, dan volstaat een lage temperatuur van 30 à 40°C. Bij een geothermische warmtepomp, die zijn warmte uit de bodem haalt of uit het grondwater, zit de bodemtemperatuur tussen 10° en 12°C. De temperatuur van het grondwater ligt tussen 10 en 14°C. Deze temperaturen zijn constant. Je warmtepomp moet dus het hele jaar door de brontemperatuur met pakweg 20 à 25° verhogen. Een lucht-lucht- of lucht-waterwarmtepomp onttrekt de warmte aan de buitenlucht. Deze warmtepompsoorten krijgen te maken met wisselende temperaturen en zijn afhankelijk van de seizoenen. De energiewinst is bij dit type warmtepompen dus minder stabiel en dat maakt ze minder efficiënt. 

Wat is de prijs van een warmtepomp?

Het type warmtepomp en het vermogen bepalen de uiteindelijke prijs van de warmtepomp. Het vermogen van de warmtepomp moet afgestemd worden op de warmtebehoefte van je woning. Onderstaande richtprijzen zijn van toepassing op een warmtepomp van 8 kW voor een gebouw van 140-200 m². De kostprijs van het warmteafgiftesysteem zit niet mee in de richtprijzen.

Wil je een offerte op maat van jouw woning? Vraag vrijblijvend offertes aan bij installateurs in je buurt. 

Welke premies zijn er voor een warmtepomp?

De drie gewesten bieden elk premies voor de aanschaf van een warmtepomp. Elk gewest heeft wel zijn eigen voorwaarden. Nieuwbouwwoningen komen in de drie gewesten niet in aanmerking voor een premie. Hieronder lijsten we de premies en de voorwaarden per gewest op.

Premie warmtepomp Vlaanderen

In Vlaanderen bestaan er verschillende premies voor de aanschaf van een warmtepomp: er is de Mijn VerbouwPremie en de EPC-labelpremie van Fluvius. De premiebedragen van Mijn VerbouwPremie zijn afhankelijk van je inkomstencategorie. De EPC-labelpremie valt binnenkort onder Mijn Verbouwpremie en is dan ook inkomensgerelateerd.  

Voorwaarden premie Vlaanderen

Om een premie te kunnen aanvragen moet je met onderstaande voorwaarden rekening houden:

• de Mijn VerbouwPremie geldt enkel voor renovaties;
• de woning ligt in het Vlaams Gewest en is voor 2014 aangesloten op het distributienetwerk;
• het bedrag van de premie hangt af van je gezinsinkomen en de gezinssamenstelling;
• een premie aanvragen voor een warmtepompboiler terwijl je al een premie kreeg voor een warmtepomp is niet mogelijk;
• een premie voor een warmtepompboiler kan je om de 10 jaar aanvragen.

Premie warmtepomp Wallonië

In Wallonië kan je beroep doen op de premie Habitation.

Voorwaarden premie Wallonië

Om de premie Habitation te kunnen aanvragen moet je met onderstaande voorwaarden rekening houden:

• er is reeds een audit uitgevoerd van de woning (goed om weten: er bestaat een basispremie van 76 euro voor het uitvoeren van een audit in het Waals Gewest. De basispremie kan vermenigvuldigd worden met 2 tot 6, afhankelijk van je inkomenscategorie.);
• de woning ligt in het Waals Gewest en is minstens 15 jaar oud;
• Je bent houder van een zakelijk recht op het onroerend goed (volledige of gedeeltelijke eigenaar, vruchtgebruiker, naakte eigenaar, ...) of een vereniging van mede-eigenaars;
• de werken moeten gebeuren door een aannemer die ingeschreven staat bij de Kruispuntbank van Ondernemingen;
• het bedrag van de premie hangt af van je inkomen.

Premie warmtepomp Brussel

Woon je in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dan kan je Renolution-premies aanvragen. 

Voorwaarden premie Brussel

Om de Renolution-premies te kunnen aanvragen moet je met onderstaande voorwaarden rekening houden:

• de woning ligt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en is ouder dan 10 jaar;
• de werken zijn uitgevoerd door een aannemer die ingeschreven staat bij de Kruispuntbank van Ondernemingen;
• de aanvraag moet gebeuren na de werken, maar binnen het jaar na de eindfactuur;
• het bedrag van de premie hangt af van je gezinsinkomen en de gezinssamenstelling;
• Je kan niet en een premie voor een warmtepomp en eentje voor een warmtepompboiler aanvragen. Combineren is dus niet mogelijk.

Warmtepomp bij nieuwbouw

Bij nieuwbouw is een warmtepomp de perfecte keuze, want warmtepompen werken het efficiëntst in zeer goed geïsoleerde huizen. Daarnaast zijn er zeer duidelijk verplichte EPB-eisen voor nieuwbouwwoningen wat betreft isolatie, installaties, ventilatie en oververhitting. Die minimumeisen zijn de laatste jaren verscherpt en er werd ook een minimumeis aan hernieuwbare energie ingevoerd.  

Warmtepomp bij renovatie

Afhankelijk van de grootte van de renovatiewerken is een warmtepomp zeker het overwegen waard. Ben je enkel van plan om het dak te isoleren en enkele ramen te vervangen, dan loont het niet om een warmtepomp te plaatsen. De warmtepomp zal niet kunnen zorgen voor de gewenste temperatuur in huis. Wil je een slecht geïsoleerde woning toch graag verwarmen met een warmtepomp, dan behoud je best het bestaande verwarmingssysteem en koppel je dat aan een hybride warmtepomp. Je kan dus prima een warmtepomp combineren met je bestaande cv-installatie.

Bij een ingrijpende energetische renovatie, waarbij je de volledige gebouwschil aanpakt (dak, vloer, muren en ramen) is een warmtepomp een goede keuze. Zeker als je de warmtepomp combineert met vloerverwarming en zonnepanelen. Dat resulteert in een van de efficiëntste manieren om duurzaam te verwarmen. Bovendien legt het Vlaams Energie- en Klimaatplan 2021-2030 op dat woningen die ingrijpend gerenoveerd worden een maximaal E-peil van 60 moeten hebben. “Voor aanvragen vanaf 2025 worden er minimale installatierendementen opgelegd aan centrale verwarmingsinstallaties. Die minimale eis zal zodanig worden ingesteld dat minstens een warmtepomp moet worden geplaatst”, stelt het Vlaams Energie en Klimaatagentschap (VEKA).

Verwarmen en koelen met een warmtepomp

Verwarmen

Een warmtepomp verwarmt je huis het efficiëntst als hij aangesloten is op een warmteafgiftesysteem op lage temperatuur. Zo zijn een warmtepomp en vloerverwarming a match made in heaven. Maar je kan je warmtepomp even goed aansluiten op wandverwarming, radiatoren, ventiloconvectoren of een binnenunit. Wil je graag je sanitair water energiezuinig opwarmen, dan kan je dat met een lucht-waterwarmtepomp of door een warmtepompboiler te installeren. Een warmtepompboiler werkt volgens het principe van de warmtepomp, maar het is een afzonderlijk systeem dat dus enkel instaat voor het verwarmen van water.

Koelen

Naast verwarmen kan je ook koelen met een warmtepomp. Een warmtepomp is dus een duurzaam verwarmings- én koelingssysteem. Een klassieke airco werkt immers volgens het principe van een warmtepomp. Een airco koelt af door middel van luchtverplaatsing. Het is in feite een lucht-luchtwarmtepomp die gekoppeld is aan binnen- en buitenunit, in plaats van aan een afgiftesysteem (zoals bv. vloerverwarming). De binnenunit(s) onttrekken de warmte van de ruimtes in huis en verplaatsen zo de warme lucht naar buiten via de buitenunit. 

Als je lucht-luchtwarmtepomp of lucht-waterwarmtepomp gaat koelen, dan keert de werking om. Ze geven dan koele lucht af in plaats van warmte. De koelvloeistof stroomt dan in de andere richting. De warmte binnenshuis wordt afgegeven aan de buitenlucht. Dit principe noemen we actieve koeling. Daarnaast is passieve koeling mogelijk. Dit kan met geothermische warmtepompen die de koelte uit de bodem gebruiken om het water dat door de leidingen van je vloer- of muurverwarming pompt, af te koelen. Hiermee kan je je woning 2°C tot 4°C doen afkoelen.

Installatie en onderhoud

Het installeren van een warmtepomp neemt niet meer tijd in beslag dan de installatie van een klassieke gas- of stookolieketel. Kies je voor een geothermische warmtepomp dan moet je de aanleg van het captatienet hier nog bijtellen. Bij een verticaal captatienet zijn namelijk putboringen vereist. En de aanleg van een horizontaal captatienet neemt meer tijd in beslag.

Laat elk jaar het koelcircuit van de warmtepompinstallatie controleren door een gecertificeerde koeltechnieker. Heb je een lucht-lucht- of lucht-waterwarmtepomp? Reinig dan één à twee keer per jaar de buitenunit door stof en bladeren te verwijderen. We geven je nog enkele tips waarop je moet letten bij het onderhoud van je warmtepomp.

Heb je een vergunning of melding nodig?

Voor de meeste warmtepompen voor huiselijk gebruik heb je geen vergunning nodig. Een meldingsplicht is er ook niet. Tenzij de totale drijfkracht meer dan 5kW is of er verticale boringen moeten uitgevoerd worden (bij geothermische warmtepompen). Afhankelijk van de diepte is er een vergunnings- of meldingsplicht. 

FAQ: warmtepomp