Wat zijn en hoe werken energiegemeenschappen?

Eindelijk hebben ze een juridische basis: de energiegemeenschappen. Het is nu dus mogelijk om samen energie op te wekken en onderling te delen naargelang de noden. Maar wat is zo'n energiegemeenschap, en hoe werkt het?

Vroeger was het simpel: er was energie nodig, en die werd opgewekt in grote centrales, of ze nu op gas, olie of nucleaire brandstof draaiden. Vandaag is het landschap van de energie-opwekking versplinterd, met particulieren die ook van hun kant zonnepannelen en warmtepompen installeren. Het was een particulier echter niet toegestaan het overschot aan opgewerkte energie aan een andere particulier toe te kennen.

In een wereld waarin energie duurder en duurder wordt, is dat niet meer te verantwoorden, en ook vanuit milieu-oogpunt zou het gek zijn om die natuurlijk opgewekte energie niet in dank te aanvaarden. Een manier om die opgewekte energie te verdelen is het nieuwe concept van de energiegemeenschappen. Daarbij kunnen particulieren, ondernemingen en lokale organisaties lokaal opgewekte energie delen en uitwisselen op een manier die hen het beste uitkomt. Een school met zonnepannelen zal immers in de zomer weinig met de opgewekte energie aankunnen, een buurtbewoner misschien wel. Op deze manier krijgt ook iedereen de kans om te genieten van lokale groene energie.

Maak kennis met de prosument

Het idee van energiegemeenschappen is op aansturen van Europa uitgewerkt, de lidstaten hadden tot 2021 de tijd om regelgeving ter zake te ontwerpen. Dat moest de burgers (zowel huishoudens als bedrijven) meer centraal stellen, en een gelijk speelveld creëren voor onder andere productie, opslag, verbruik, delen en verkoop van energie. Nu dat democratisch kader er is, is het tijd om eens te kijken wat dat precies betekent.

Om te beginnen moeten we het begrip 'actieve afnemer' uitleggen, of in een ander woord de 'prosument', die niet alleen energie consumeert maar ook produceert met zijn zonnepanelen of andere. Die kan zijn overschot aan energie op het net injecteren, maar hij kan er ook voor kiezen om het rechtstreeks aan een andere gebruiker te verkopen. Dat heet volgens de nieuwe regelgeving peer-to-peerhandel of persoon-aan-persoonverkoop van groene stroom door één actieve afnemer aan één andere actieve afnemer.

Marktactiviteiten

Een groep actieve afnemers kan zich verenigen in een rechtspersoon om zo marktactiviteiten uit te oefenen als het produceren van energie, het zelf verbruiken, opslaan of verkopen, netondersteunende diensten of oplaaddiensten voor elektrische voertuigen aanbieden. Zij kunnen de opgewekte energie ook delen onder de leden. De voorwaarde is dat dit kosteloos moet gebeuren, bijvoorbeeld omdat de deelnemers samen zonnepannelen aankochten, en zo recht hebben op de energieproductie daarvan. Als de energie wordt verkocht aan twee of meerdere eindafnemers, moet de energiegemeenschap een leveranciersvergunning aanvragen bij de VREG, of een beroep doen op een bestaande leverancier die als tussenschakel optreedt bij de verkoop.

Het is ook nadrukkelijk de bedoeling dat het de particulieren, kmo’s en lokale autoriteiten zijn die de touwtjes van een energiegemeenschap in handen houden, maar ze mogen niet betrokken zijn bij grootschalige commerciële activiteiten, laat staan dat hun voornaamste commerciële activiteit zich in de energiesector situeert. Grote ondernemingen mogen sowieso geen beslissende invloed hebben op de energiegemeenschap. Ze dienen een ecologisch, sociaal of economisch doel na te streven voor hun leden of de buurt waar ze actief zijn. Winst maken mag sowieso niet het hoofddoel zijn van de gemeenschap.

Pilootproject

Ook in Brussel is de regelgeving rond de energiegemeenschappen pas recent afgewerkt, maar enkele projecten kregen al eerder toestemming om als pilootproject te fungeren. Een daarvan ontwikkelde zich rond het project Greenbizz, en ging uit van WeSmart, een bedrijf dat zich in de toekomst wil toeleggen op het begeleiden van energiegemeenschappen. “Dan kun je het natuurlijk maar beter zelf ook eerst eens proberen”, lacht projectexpert Boniface Nteziyaremye.

“Het begin was niet moeilijk”, zegt hij. Greenbizz is een incubator die zich al bekommert om duurzaamheid. “Het volstond om de eigenaar van de gebouwen te benaderen met het idee: de zonnepanelen lagen er al, de potentiële afnemers –andere kmo's en organisaties – waren al ter plekke te vinden.”

“Dat was de eerste etappe. Daarna moest heel de gemeenschap worden opgetrokken. En dat duurde iets langer. Gezien er nog geen regelgeving was, moesten we daarvoor zelf het kader scheppen. Dat heeft zo'n zes maanden geduurd voor het volledige dossier opgesteld was, de haalbaarheidsstudie uitgevoerd, en ecologische en economische integratie was gerealiseerd. En toen pas konden we naar de regelgevers trekken om goedkeuring voor het proefproject te krijgen. Dat vroeg nog eens een half jaar.”

Resultaten positief

En zo konden de restaurants, brouwerijen, wijnmakers,… van Greenbizz al een jaar lang hun elektriciteit afnemen van de zonnepanelen op hun dak. De resultaten zijn erg positief, klinkt het. “We hebben zeventig procent van de met de zonnepanelen opgewekte energie binnen de energiegemeenschap geconsumeerd. We willen dat nog verhogen, maar dit is al mooi. Het wil zeggen dat veertig procent van het energiegebruik van onze bedrijven gedekt is door de zon.”

“Op de energiefactuur scheelt dat ook tien tot vijftien procent voor hen, want we zijn een lagere energieprijs overeengekomen voor de zonne-energie dan ze voor hun energie betalen op de markt. Doordat wij hen ook van software voorzien waarin ze hun energieconsumptie kunnen bekijken, hebben sommige van de bedrijven hun productie overigens al zo ingericht dat ze het maximum van de zonne-energie kunnen afnemen. Dat is toch ook een mooi economisch en ecologisch gevolg.”

Boodschap verder verspreiden

“Nu kijken we verder in de buurt”, zegt Nteziyaremye. “We willen graag ook de zonnepanelen op de scholen rondom integreren in de energiegemeenschap, bijvoorbeeld, en ook particulieren. Daarom hebben we een aantal gewone burgers die dat wilden benoemd tot 'ambassadeur', en proberen de boodschap te verspreiden in de lokale gemeenschap.”

“Voor ons pilootproject was het belangrijk dat we konden vertrekken van bestaande installaties”, zegt hij. “Maar dat hoeft niet per sé. We begeleiden ondertussen ook een project bij een Waalse gemeente waar de aanschaf en installatie daarvan ook volledig door de gemeenschap moet worden georganiseerd. Ja, ik voel veel interesse in de maatschappij voor die energiegemeenschappen, er wordt al veel aan onze mouw getrokken en er zitten best wel al wat projecten in de pipeline, ook in Vlaanderen.”